Dilemma 6: Leefstijlmonitoring: veilig gevoel of inbreuk op privacy?

Sta eens stil bij jouw keuze in deze situatie, eerst even los van wat anderen, collega’s, het team en de organisatie vinden. Bedenk daarbij dat er niet één goede keuze is. Wat goed is voor de een is niet altijd goed voor de ander. En professionals kunnen hierover ook verschillend denken en eigen afwegingen hebben om iets te doen of te laten. Je moet je handelingskeuze wel kunnen verantwoorden. Daarom is het goed om na te denken over dit soort keuzes en je af te vragen waarom jij vindt dat jouw aanpak bijdraagt aan goede zorg voor deze cliënt. Bespreek dit ook eens met collega’s en andere betrokkenen. 

Monitoren bewegingen cliënt

De zorginstelling heeft hier alle begrip voor en stelt voor de bewegingen van mevrouw Jansen te monitoren met behulp van een sensor in het huis (leefpatroonmonitoring). Zo kan Bert zijn moeder volgen met zijn iPad. Als ze naar het toilet gaat, hoe laat ze opstaat, maar ook als ze de deur uitgaat en weer thuiskomt.

Win-win situatie of niet?

Het monitoren geeft Bert een veiliger gevoel, het ontlast de zorgprofessional en het geeft mevrouw Jansen meer bewegingsvrijheid. Het lijkt een win-winsituatie voor alle betrokkenen. Mevrouw Jansen sputtert echter tegen. Voor haar is die controle helemaal niet nodig. Ze vindt het gedoe en wil met rust gelaten worden. ‘Jullie hoeven niet steeds te weten waar ik ben’, zegt ze.

Wat zou jij doen?

Wat zou jij als zorgprofessional doen in deze situatie? Kies een handelingsoptie: 

1. Ik zet de monitoring toch in om Bert een veiliger gevoel te geven. De monitoring is maar een beperkte inbreuk op de privacy omdat er geen camerabeelden zijn. Na een tijdje evalueren we hoe het gaat.
2. Ik doe niets, monitoren is een inbreuk op haar privacy. Mevrouw Jansen geeft duidelijk aan dat zij de monitoring niet nodig vindt.
3. Ik probeer mevrouw Jansen ervan te overtuigen dat de monitoring Bert geruststelt en dat zij er geen last van heeft.
4. Ik bespreek met Bert en mevrouw Jansen wat eventuele andere oplossingen zijn. Bijvoorbeeld een alarmknop.
5. Anders, namelijk… (formuleer jouw eigen manier van handelen)

Welke keuze je ook maakt, er gaat altijd een visie, wetgeving of een persoonlijke opvatting achter schuil.

Verhelder je dilemma in 4 stappen

Hoe maak je een afgewogen keuze? Deze 4 stappen helpen je op weg: 

1. Verkennen: wat is er aan de hand? Welke handelingsopties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?
2. Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) zijn hier in het spel? 
3. Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg van jouw handeling of het nalaten daarvan voor de cliënt?
4. Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Bron: L.L.E. Bolt e.a. Ethiek in praktijk, 2010

Reflecteer op je keuze 

Heb je optie 3 gekozen? Ga dan eens bij jezelf na waarom je dat deed:

• ‘Onbekend maakt onbemind’: mevrouw Jansen is niet vertrouwd met dit nieuwe hulpmiddel en ziet nog niet de voordelen voor haar zoon Bert en de zorgverleners. Het is nog even wennen voor haar.
• ‘Voor wat hoort wat’: als Bert de zorg wil blijven doen en volhouden, moet mevrouw Jansen hem tegemoetkomen en wat van haar privacy inleveren.
• Je wilt haar overtuigen van Berts motieven. Hij wil haar zo goed mogelijk verzorgen en risico’s voorkomen. Haar privacy is minder belangrijk dan haar veiligheid en gezondheid. 
• Anders, namelijk…

Ging je voor optie 4? Wat was daarvoor de reden?

• Je vindt dat mevrouw Jansen gelijk heeft als ze met rust gelaten wil worden. Een sensor legt een veel te zwaar beslag op haar privacy. 
• Je vindt dat je niet over mevrouw Jansen kan beslissen zonder haar bij de besluitvorming te betrekken. 
• Als jij mevrouw Jansen was zou je zelf ook niet zo behandeld willen worden door familie of zorgverleners. Big brother is watching you, je moet er niet aan denken!
• Het is te makkelijk om naar leefstijlmonitoring te kijken. Bert kan zijn moeder er dan wel mee in de gaten houden, maar het gaat voorbij aan de regie over haar eigen leven. Bert maakt zich te veel zorgen.
• Anders, namelijk…

Wens van de cliënt of veiligheid?

Heb je voor een andere optie gekozen, ga jouw keuze dan na met de 4 stappen. Welke argumenten en onderliggende waarden zijn voor jou belangrijk? Bedenk of dat voor mevrouw Jansen dezelfde waarden en redenen zijn. En hoe is dat voor Bert? Gaan de wens en gewoonten van de cliënt altijd boven veiligheid? Wat zegt de wet hier eigenlijk over? Ga eens na hoe jouw collega’s, team of organisatie hier tegenaan kijken. Welke afweging maak je en hoe ga je daarbij te werk?

Wat is privacy?

Het woord privacy kan voor spraakverwarring zorgen. Je kunt er verschillende dingen mee bedoelen:

• iemands privéleven
• iemands persoonlijke gegevens

Privacy komt vaak ter sprake als het gaat over het beschermen en schenden ervan door organisaties of personen.

5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging

Ethische dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als zorgverlener niet meteen weet wat goed is om te doen. Moet je leefstijlmonitoring inzetten voor iemands veiligheid terwijl je daarmee inbreuk maakt op haar privacy? Kun je dat uitleggen als goede zorg? Of is goede zorg juist iemands bewegingsvrijheid zo min mogelijk beperken, ook al betekent dat risico’s nemen? Waar ligt de grens, hoe schat je in wat goed is om te doen en hoe kun je jouw keuze verantwoorden? Deze handvatten helpen je bij het maken van een gewogen keuze. 

• Download de 5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging (pdf, zie downloads)

Dit dilemma is onderdeel van de Handreiking: Ethiek in de zorg.