Dilemma 2: Wat maakt iemands leven zinvol?

Sta eens stil bij jouw keuze in deze situatie, eerst even los van wat anderen, collega’s, het team en de organisatie vinden. Bedenk daarbij dat er niet één goede keuze is. Wat goed is voor de een is niet altijd goed voor de ander. En professionals kunnen hierover ook verschillend denken en eigen afwegingen hebben om iets te doen of te laten. Je moet je handelingskeuze wel kunnen verantwoorden. Daarom is het goed om na te denken over dit soort keuzes en je af te vragen waarom jij vindt dat jouw aanpak bijdraagt aan goede zorg voor deze cliënt. Bespreek dit ook eens met collega’s en andere betrokkenen. 

Geslaagd voor de rijtest: wat nu?

Meneer Jansen slaagt voor de test, maar er wordt wel een oogafwijking gevonden. Om zijn rijbewijs te houden moet hij zich daarvoor laten behandelen. Zijn vrouw is bezorgd en vindt het eigenlijk onverantwoord dat haar man nog autorijdt. Ze zou liever zien dat hij het niet meer deed, maar ziet er tegenop om dit met hem te bespreken. Autorijden is zijn hobby en het hoort zo bij zijn leven. Voor haar gevoel pakt ze dan iets belangrijks van hem af.

Oplossing: geen medische ingreep?

Ze weet dat als ze hem niet herinnert aan de medische ingreep aan zijn oog, hij de afspraak waarschijnlijk vergeet. Dan vervalt zijn rijbewijs en lost het probleem zich vanzelf op. Maar is dat wel eerlijk? Houdt ze hem dan niet voor de gek? Mevrouw Jansen legt haar dilemma aan jou voor.

Wat zou jij doen?

Hoe kan jij mevrouw Jansen het beste ondersteunen? Kies een handelingsoptie:

1. Je zegt dat ze het beste open kaart kan spelen en haar man ervan moet proberen te overtuigen dat hij niet meer achter het stuur moet kruipen. Hij brengt de veiligheid van zichzelf en anderen te veel in gevaar.
2. Je gaat met haar in gesprek en zegt dat ze hem steunt door te zeggen dat hij een goede chauffeur is. Ondertussen bespreek je samen een manier om hem te laten stoppen met autorijden.
3. Je organiseert een gesprek met meneer en mevrouw Jansen, en je bespreekt wat het voor hen betekent als meneer niet meer kan autorijden.
4. Anders, namelijk… (formuleer jouw eigen manier van handelen)

Welke keuze je ook maakt, er gaat altijd een visie, wetgeving of een persoonlijke opvatting achter schuil.

Verhelder je dilemma in 4 stappen

Hoe maak je een afgewogen keuze? Deze 4 stappen helpen je op weg: 

1. Verkennen: wat is er aan de hand? Welke handelingsopties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?
2. Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) zijn hier in het spel? 
3. Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg van jouw handeling of het nalaten daarvan voor de cliënt? 
4. Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Bron: L.L.E. Bolt e.a. Ethiek in praktijk, 2010

Reflecteer op je keuze

Heb je optie 1 gekozen? Ga dan eens bij jezelf na waarom je dat deed:

• Je toont begrip voor de bezorgdheid van mevrouw Jansen en gaat daarover met haar in gesprek om te onderzoeken of mevrouw Jansen stevig in haar schoenen staat om haar man te overtuigen. Is mevrouw Jansen inderdaad bezorgd over het rijgedrag van haar man? Was dat al eerder het geval of is zij onzeker geworden door de uitslag van de diagnose? 
• Veiligheid en eerlijkheid zijn voor jou – persoonlijk en in je werk – belangrijke waarden en redenen om zo te handelen. Je probeert mevrouw Jansen zover te krijgen dat ze het gesprek met haar man aangaat over dit lastige dilemma. Rijden is immers zijn lust en zijn leven. 
• Er is vast wel een goed moment dat mevrouw Jansen dat zelf met meneer Jansen kan aankaarten. Zij kent hem als geen ander en hij vertrouwt haar het meest.
• Anders, namelijk…

Ging je voor optie 3? Wat was daarvoor de reden?

• Je voelt aan dat dit wel eens een doffe tegenvaller voor meneer Jansen kan zijn. Zijn wereldje van heerlijk achter het stuur kunnen kruipen, stort in. Je begrijpt ook dat mevrouw Jansen het een lastig gesprek vindt. Je besluit het voortouw te nemen om met mevrouw en meneer Jansen hierover in gesprek te gaan en samen te zoeken naar manieren om hiermee om te gaan.
• Je vindt het jouw verantwoordelijkheid als zorgverlener om dieper in te gaan op wat niet meer autorijden betekent in het leven van het echtpaar Jansen. Je zet met hen voor- en nadelen op een rijtje en zoekt naar alternatieven die ook passend zijn bij hun manier van leven. 
• Je vindt het belangrijk dat je samen (vanuit een gedeelde visie en verantwoordelijkheid) optrekt. Je zoekt naar een aanvaardbare en passende oplossing waarbij je zowel de wensen van meneer Jansen als de zorgen van mevrouw Jansen betrekt. 
• Anders, namelijk…

Iemand zelf laten kiezen of risico’s vermijden?

Heb je voor een andere optie gekozen, ga jouw keuze dan na met de 4 stappen. Welke argumenten en onderliggende waarden zijn voor jou belangrijk? En zijn dat voor de cliënt en zijn familie dezelfde waarden en redenen? Wat is belangrijker: dat je de cliënt in zijn waarde laat en zoveel mogelijk ruimte geeft voor zijn eigen keuze of dat je hem en anderen beschermt tegen de risico’s die zijn keuze met zich meebrengt?

Bedenk wat de rol en invloed van de mantelzorger is bij de keuze en wat of wie eigenlijk de doorslag geeft bij de beslissing. Wat vinden jouw collega’s, wat vindt je team of organisatie? Weet jij wat de wet hierover zegt, of waar je advies of informatie kunt vinden? Welke factoren bepalen jouw afweging en hoe ga je daarbij te werk? 

5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging

Ethische dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als zorgverlener niet meteen weet wat goed is om te doen. Laat je je keuze voor goede zorg bepalen door de persoon om wie het gaat en hoe hij in het leven staat of laat je je leiden door je eigen professionele verantwoordelijkheid? Waar ligt de grens, hoe schat je in wat goed is om te doen en hoe kun je jouw keuze verantwoorden? Deze handvatten helpen je bij het maken van een gewogen keuze.

• Download de 5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging (pdf, zie downloads)

Dit dilemma is onderdeel van de Handreiking: Ethiek in de zorg.