Kortademigheid / Dyspneu / Benauwdheid

Laatst bijgewerkt op: 19-12-2024

Kortademigheid is een symptoom van allerlei ziekten en/of aandoeningen. Belangrijk is te weten wat men bedoelt met kortademigheid. Kortademigheid is een ‘tekort aan adem’. Een normale ademfrequentie is ongeveer 15 x per minuut. Let op: Onder kwetsbare ouderen zijn er veel cliënten die last hebben van chronische dyspnoe. Let dan op een verandering in de toestand van de cliënt.

ACUUT = direct arts bellen ⮕ zo snel mogelijk actie

verminderd bewustzijn en/of niet adequaat reageren
matige tot hevige benauwdheid die snel verergert: gebruik van hulpademhalingsspieren (ademfrequentie > 30/min.)
blauwe verkleuring in het gezicht of extremiteiten
bloed ophoesten
pijn op de borst
hoge koorts (temperatuur > 40° C)
dreigende shockverschijnselen:
- snelle ademhaling
- snelle hartslag (kan uitblijven bij gebruik van medicatie met een effect op de hartfrequentie)
- bleke huidskleur (gezicht, vingers, tenen)
- klamme/zweterige, koele huid
- angst/onrustig
- soms misselijkheid
- bewustzijnsverlies

Zie ‘dreigende shock’

COPD/astma niet reagerend op medicatie
saturatie lager dan 95%
Let op: Er kan voor een individuele cliënt een andere afspraak zijn gemaakt.

DRINGEND: Bel de verpleegkundige of de arts *

(toename) onrust/verwardheid
koorts
onvoldoende reactie op toegediende medicatie en ondernomen maatregelen

* De verpleegkundige moet binnen 30 minuten de cliënt zien en de arts binnen enkele uren.

NIET DRINGEND = dezelfde dag of volgende dag consult arts of artsenvisite

niet van toepassing

Vragen

Is de cliënt bij bewustzijn?
Wat is de bloeddruk, pols, ademfrequentie, saturatie en eventueel temperatuur?
Hoe is de ademhaling (zacht, kreunend, hoorbaar bij in-of uitademing, adequaat)? Is er sprake van blauwverkleuring lippen/vingers? Kan de cliënt platliggen, hele zinnen zeggen?
Wanneer zijn de klachten begonnen en was dit geleidelijk of acuut?
Hoe is het gedrag (rustig, onrustig, lijkt cliënt te stikken)?
Zijn er andere klachten: pijn op de borst, pijn vastzittend aan de ademhaling, hoesten (productief/droog/met bloed)?
Is de cliënt bekend met COPD/astma, hartfalen of hyperventilatie?
Welke medicijnen gebruikt de cliënt?
Welke afspraken zijn er gemaakt over medische behandelingen bij deze cliënt?

Advies

Zet cliënt rechtop in bed of op een stoel of rand van het bed met ondersteuning van het bovenlichaam door bijvoorbeeld een nachtkastje.
Controleer pols, bloeddruk, temperatuur, ademfrequentie en saturatie.
Saturatie streefwaarde tussen 90 en 95%, Start bij een lagere saturatie met 1 liter O2 en overleg met de arts, tenzij andere afspraken hierover gemaakt zijn door de behandelend arts.
Geef de zo nodig voorgeschreven medicatie zoals extra luchtwegverwijder.
Overleg met de arts bij onvoldoende effect van extra medicatie en/of verergering of eerste keer klachten.

Bij angst

Stel de cliënt gerust en laat cliënt rustig ademen, drie seconden in en zes seconden uit.
Probeer samen met de cliënt het ademhalingspatroon onder controle te krijgen door mogelijk een ontspanningsoefening te doen of cliënt af te leiden met een bezigheid.
Informeer naar de oorzaak die de klachten mogelijk hebben uitgelokt.
Bij aanhoudende klachten overleg arts, geef zo nodig oxazepam, tenzij dit al is afgesproken met de behandelende arts. Bij onvoldoende of geen effect: overleg met de arts.

Zuurstof geven heeft bij hyperventilatie een averechts effect!

Tip: Verwijder eerst eventuele nagellak voor het meten van de saturatie. Dit beïnvloedt de meting. Ook kan je ervoor kiezen om aan het oor of een teen de saturatie te meten.

Achtergrondinformatie

Benauwdheid, kortademigheid, ademnood en luchthonger zijn verschillende benamingen voor een (zeer) beangstigend gevoel van ‘luchttekort’. Een (te snelle) ademhaling die veel inspanning kost of het gevoel van te weinig lucht binnen te krijgen. De medische benaming voor kortademigheid is dyspnoe. Kortademigheid wordt vaak ervaren als een zeer bedreigend gevoel en kan vele oorzaken hebben. Er kan kortademigheid ontstaan na inspanning (dyspnoe d’effort) of kortademigheid in rust (dyspnoe de repos).

Acute kortademigheid:

Kenmerkt zich door het plotselinge (‘van het ene op het andere moment’ of binnen enkele uren) ontstaan van de klacht.

Langzaam toenemende kortademigheid:

Ontwikkelt zich over een langere periode van bijvoorbeeld. Enkele weken, maanden of zelfs jaren.

Omschrijving kortademigheid:

Bandgevoel om de borst, drukgevoel op de borst, niet achter de adem kunnen komen of niet kunnen doorzuchten, snel buiten adem zijn of een gevoel van zuurstoftekort.

Mogelijke oorzaken van benauwdheid/kortademigheid:

Astma/COPD
Aandoening van de luchtwegen en longen, toestand kan snel verslechteren. Wanneer de kortademigheid toeneemt of de gebruikelijke verlichting van klachten door medicatie uitblijft, is zo snel mogelijk actie nodig.

Astma Cardiale
Ernstig acuut hartfalen. De cliënt is zeer benauwd, rochelt, heeft het gevoel te stikken. Kan cyanotisch (blauw verkleuring) zijn. Oorzaak: toename van bestaand hartfalen, soms een ritmestoornis of hartinfarct.

Hartfalen
Verminderde pompfunctie van het hart. Hierdoor is de cliënt tijdens inspanning snel moe en kortademig. Andere symptomen zijn: dikke enkels, benauwdheid tijdens platliggen en ‘s nachts vaak plassen.

Hyperventilatie
Bij angst en spanning kan de ademhaling te snel of te diep zijn. De ademhaling is van slag, vaak zonder dat iemand het beseft. De persoon zit in een stoel, maar ademt alsof hij een marathon loopt. Hyperventilatie leidt vaak tot paniek/onwel voelen, soms zelfs tot bewusteloosheid. Het is meestal ongevaarlijk maar kan bij een eerste aanval een ernstig symptoom zijn van een hartinfarct of een longembolie.

Longembolie
Stolsel in longvaten. Doorgaans met kortademigheid en pijn verbonden aan de ademhaling. Risico factoren: operatie, langdurige bedrust, eerdere trombose.

Pneumonie
Ontsteking van/in de longen. Gaat meestal gepaard met koorts en een snelle ademhaling. Kan pijn geven als dit samengaat met irritatie van de longbladen (pleuritis).