- als de cliënt erg onrustig is en dreigt zichzelf of anderen schade toe te brengen
- er sprake is van verontrustende hallucinaties of wanen (overtuigingen of gedachten die niet overeenkomen met de werkelijkheid)
Delier (verdenking van)
Laatst bijgewerkt op: 13-10-2024
Een delier is een vrij plotseling optredende verwardheidstoestand die erg kan wisselen over de dag en de nacht. De belangrijkste symptomen zijn: wisselend bewustzijn, desoriëntatie, niet logisch denken en hallucinaties. Meestal komt een delier door een infectie, medische ingreep, ongeval, door medicijnen, ten gevolge van ontregeling van een chronische aandoening of andere lichamelijke of geestelijke stress.
- als een bekend, behandeld delier verandert of verergert
- delier en koorts en algeheel ziek zijn
- verdenking van een onthoudingsdelier
- wanen en hallucinaties, angst
- onrust en verwardheid die nooit eerder is gesignaleerd
* De verpleegkundige moet binnen 30 minuten de cliënt zien en de arts binnen enkele uren.
niet van toepassing
Vragen
- Heeft de cliënt wisselend bewustzijn of aandachtsproblemen?
- Is er sprake van onlogisch, onsamenhangend denken of onsamenhangend spreken?
- Is er sprake van een geheugenstoornis?
- Is de cliënt gedesoriënteerd in tijd plaats of persoon?
- Heeft de cliënt last van wanen en/of hallucinaties en zijn deze beangstigend of verontrustend?
- Is er sprake van onrust of juist apathie?
- Zijn er symptomen die op een infectie wijzen (koorts, hoesten, dyspnoe, pijnlijke frequente mictie)?
- Is er kort geleden een medicatiewijziging geweest?
- Heeft de cliënt kort geleden een trauma of medische ingreep gehad?
- Zijn er aanwijzingen voor urineretentie of obstipatie?
- Is er sprake van alcohol, drugs of nicotine onttrekking?
- Heeft de cliënt slaaptekort, is er sprake van uitputting?
- Kan er sprake zijn van onvoldoende vocht en voedingsintake?
- Heeft de cliënt een visus- of gehoorprobleem?
Advies
1. Communicatie- en verzorgingsaspecten:
- Laat een vertrouwd iemand bij de cliënt blijven of vraag of vertrouwde naasten op bezoek komen.
- Zorg voor goed licht. Doe overdag de gordijnen open. Maak s’ nachts gebruik van een nachtlampje.
- Gebruik bril en gehoorapparaat.
- Stel duidelijke en makkelijke vragen. Praat in simpele zinnen.
- Toon begrip voor angst.
- Ga niet mee in waanideeën, maar spreek ze ook niet direct tegen.
- Creëer een rustige, vertrouwde omgeving: doseer prikkels.
- Zorg voor herkenningspunten: eigen klok, kalender, foto’s.
- Zorg voor voldoende vochtinname.
- Zorg voor gezonde voeding.
2. Veiligheid: plaats het bed in de laagste stand en verwijder gevaarlijke voorwerpen. Ga regelmatig langs bij de cliënt voor controle.
3. Bij verdenking urineretentie; voer een bladderscan uit of katheteriseer eenmalig in overleg met de arts.
4. Bij (verdenking) infectie: doe controles van bloeddruk, pols en temperatuur.
5. Vul de observatielijst delier (DOS) in of laat deze invullen.
Achtergrondinformatie
Een delier is een plotseling optredende ernstige verwardheid. De mate van verwardheid is het ene moment erger dan het andere. Vaak is de verwardheid maar tijdelijk. Het komt vooral voor bij ouderen. Iemand met een delier heeft steun en begrip nodig van zijn of haar omgeving
Er is waarschijnlijk sprake van een delier:
- Als de cliënt een wisselend bewustzijn (aandacht, concentratie) heeft.
- Als de cliënt cognitieve stoornissen (geheugen, taal, oriëntatie) of hallucinaties heeft, er kan ook sprake zijn van wanen.
- Als de stoornis in korte tijd ontstaat (uren, dagen) en symptomen wisselen in ernst over de dag.
Wat zijn de verschijnselen van een delier?
Iemand met een delier gedraagt zich anders dan normaal. De cliënt is verward en praat vaak onsamenhangend. Een gesprek is daarom moeilijk te voeren. Iemand met een delier verliest de greep op de werkelijkheid. Hij of zij heeft geen vat meer op zichzelf of de omgeving.
Een delier kan zich op verschillende manieren uiten:
- Onrustig (hyperactief): hierbij is de cliënt opgewonden. De cliënt is niet helder en reageert niet normaal op de omgeving. De cliënt heeft gedachten die niet kloppen (wanen). De cliënt ziet, hoort of ruikt dingen die er niet zijn (hallucinaties) en kan hierdoor in paniek raken. De cliënt wordt achterdochtig, schrikachtig, kwaad of agressief. De cliënt is vaak zeer lastig voor de omgeving.
- Apathisch (hypoactief): hierbij is de cliënt stil, trekt zich terug, en reageert niet of niet normaal op de omgeving.
- Gemengd: hierbij komen beide uitingsvormen wisselend voor. Iemand is bijvoorbeeld overdag heel rustig en teruggetrokken, maar raakt in paniek zodra het donker wordt en is dan moeilijk te kalmeren.
Hoe ontstaat een delier?
Allerlei situaties kunnen aanleiding zijn voor een delier:
- Ziekten maken iemand extra kwetsbaar voor het krijgen van een delier: bijvoorbeeld een urineweginfectie, luchtweginfectie, ontregelde Diabetes Mellitus, schildklieraandoening, hartinfarct, urineretentie, obstipatie, ondervoeding en slaapgebrek.
- Een operatie, zelfs een kleine, kan zo ingrijpend zijn dat een ouder iemand daardoor een delier krijgt. Ook de narcose kan een rol spelen bij het ontstaan van een delier.
- Een ongeval, bijvoorbeeld een heupfractuur, kan aanleiding zijn voor een delier. Het gaat dus niet alleen om ongevallen met een hersenschudding of hoofdletsel.
- Handicaps als slechtziendheid of slechthorendheid kunnen zo belastend zijn dat een delier ontstaat.
- Medicijnen die een delier kunnen veroorzaken, zijn bijvoorbeeld: plaspillen, middelen tegen de ziekte van Parkinson, antidepressiva, medicijnen tegen hartritmestoornissen, medicijnen tegen allergie, medicijnen tegen misselijkheid en medicijnen met bijnierschorshormoon (prednison).
- Stoppen met alcohol of kalmeringsmiddelen: als iemand gewend is aan overmatig gebruik van alcohol of kalmeringsmiddelen (benzodiazepinen) en daar abrupt mee stopt, kan een delier ontstaan.
Medicijnen
Als de oorzaak van het delier kan worden weggenomen, zijn medicijnen tegen een delier niet of slechts kort nodig. Soms kan iemand zo in de war of zo angstig zijn dat haloperidol wordt voorgeschreven. Dit middel werkt vaak goed tegen verwardheid. Soms worden benzodiazepinen voorgeschreven om de cliënt tijdelijk te kalmeren. Let op: Geef medicatie altijd volgens voorschrift van de arts.
Informeer de familie
Familie weet vaak niet hoe ze moeten reageren. Het is goed als familieleden en verzorgers zich realiseren dat iemand met een delier ziek is en zich niet anders kan gedragen, al lijkt het soms of de cliënt zijn best niet doet. Geef de familie uitleg over de benaderingswijze. Geef de familie een folder mee over dolier.
Contact
Het is belangrijk om te weten dat iemand met een delier zich in de eigen vertrouwde omgeving het meest veilig voelt. Zorg voor rust. Spreek in korte, eenvoudige zinnen en stel korte, eenvoudige vragen. Vertel regelmatig welke dag het is, hoe laat het is, wie je bent en waar de cliënt is. Laat iemand met een delier zo min mogelijk alleen; zorg dat er steeds vertrouwde (liefst rustige) familieleden, vrienden of buren aanwezig zijn. Beperk het aantal aanwezigen wel tot een maximum. Zorg dat een eventuele bril of een gehoorapparaat echt gebruikt wordt en ook op de juiste manier.
Als de cliënt bang is voor dingen die hij of zij denkt te voelen of te zien of verkeerde gedachten heeft, toon dan begrip en zeg niet dat het onzin is. Ga geen discussie aan, maar leg voorzichtig uit hoe jij de werkelijkheid ziet. Wek geen achterdocht door te fluisteren of kamers op slot te doen.
Kenmerkend voor het delirium zijn het snelle ontstaan en de wisseling van de symptomen. De Delirium Observatie Screening Schaal bevat 13 observaties van gedrag (verbaal en non-verbaal) die de symptomen van het delirium weergeven. Deze observaties kunnen gedaan worden tijdens reguliere contacten met de cliënt. Om het delirium goed te herkennen is het van belang om per dienst de observatie van het gedrag vast te leggen.
Delier-o-meter
Om de ernst van het delier in te schatten kun je gebruik maken van deze beoordelingsschaal. Hiermee kan het beloop of het effect van een interventie in kaart worden gebracht. De schaal levert niet de diagnose op.