Dilemma 5: Wat als een robot maatjes wordt met je cliënt?

Sta eens stil bij jouw keuze in deze situatie, eerst even los van wat anderen, collega’s, het team en de organisatie vinden. Bedenk daarbij dat er niet één goede keuze is. Wat goed is voor de een is niet altijd goed voor de ander. En professionals kunnen hierover ook verschillend denken en eigen afwegingen hebben om iets te doen of te laten. Je moet je handelingskeuze wel kunnen verantwoorden. Daarom is het goed om na te denken over dit soort keuzes en je af te vragen waarom jij vindt dat jouw aanpak bijdraagt aan goede zorg voor deze cliënt. Bespreek dit ook eens met collega’s en andere betrokkenen. 

Dol op Klaartje

Mevrouw Peeters is dolblij als ze het robotkatje ziet. Samen met de andere bewoners van de groep geven ze de kat een naam: Klaartje. Mevrouw Peeters knuffelt en borstelt haar elke dag en als haar dochter op bezoek komt, laat ze Klaartje trots zien. Ook de andere bewoners raken gehecht aan de kat.

De Robotkat moet weg 

Na een maand wordt Klaartje weggehaald van de groep. De robotkat wordt ingezet bij andere bewoners. Het is namelijk te duur om voor elke woongroep een robot aan te schaffen. Mevrouw Peeters kan niet geloven dat ‘hun’ kat weg moet en is ontroostbaar. ‘Ik mis mijn maatje’, zegt ze steeds.

Wat zou jij doen?

Wat zou jij als zorgprofessional doen in deze situatie? Kies een handelingsoptie.

1. Ik doe niets. Een robot kan nooit een echt maatje worden dus het gemis zal vanzelf minder worden. 
2. Ik bespreek met de familieleden van mevrouw Peeters of zij mogelijk een robotkat voor haar kopen.
3. Ik bespreek met mevrouw Peeters en andere bewoners dat ze de robotkat elders in het huis mogen opzoeken.
4. Ik vind dat de leidinggevende het niet kan maken de robotkat weg te halen bij bewoners die hier veel plezier aan beleven en spreek hem erover aan.
5. We maken een roulerend systeem en ik leg uit aan de bewoners dat de robotkat tijdelijk in de groep is en soms logeert in een andere groep. En dat de kat uiteindelijk weer terugkomt. 
6. Anders, namelijk… (formuleer jouw eigen manier van handelen)

Welke keuze je ook maakt, er gaat altijd een visie, wetgeving of een persoonlijke opvatting achter schuil.

Verhelder je dilemma in 4 stappen

Hoe maak je een afgewogen keuze? Deze 4 stappen helpen je op weg: 

1. Verkennen: wat is er aan de hand? Welke handelingsopties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?
2. Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) zijn hier in het spel? 
3. Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg van jouw handeling of het nalaten daarvan voor de cliënt? 
4. Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Bron: L.L.E. Bolt e.a. Ethiek in praktijk, 2010

Reflecteer op je keuze

Heb je optie 2 gekozen? Ga dan eens bij jezelf na waarom je dat deed:

• De robotkat is duur in aanschaf en daarom moeten bewoners hem met elkaar delen. Omdat de kat veel betekent voor mevrouw Peeters is het misschien een oplossing dat haar familie een eigen robotkat voor haar koopt.
• Een robotkat is niet zomaar een speeltje, ze heeft invloed op het welbevinden van mevrouw Peeters. Wellicht vinden de familieleden het zinvol dat mevrouw een eigen robotkat krijgt en kunnen zij daarvoor zorgen.
• Een robotkat is een mooie en praktische oplossing voor het tekort aan tijd en aandacht van zorgverleners en familieleden.
• Anders, namelijk…

Ging je voor optie 4? Wat was daarvoor de reden?

• Je vindt dat de manager veel te ondoordacht de robotkat heeft ingezet. Dit veroorzaakt meer leed dan plezier. Hij had van tevoren moeten inschatten dat mensen zich gaan hechten aan de kat en dat het weghalen van de kat tot intens verdriet kan leiden.
• De manager had samen met de zorgverleners en de familie vooraf moeten bespreken of een robotkat een goede keuze is. En zo ja, met welk doel en onder welke voorwaarden de organisatie deze inzet.
• De keuze voor de robotkat om bewoners gezelschap te houden is een te gemakkelijke oplossing voor het tekort aan menselijke aandacht van de zorgverleners.
• Beter geen robot, dan maar één robot. Een rechtvaardige verdeling van een robotkat gaat altijd ten koste van een andere waarde: welbevinden.
• Anders, namelijk…

Waarde van menselijke aandacht vervangen?

Heb je voor een andere optie gekozen, ga jouw keuze dan na met de 4 stappen. Welke argumenten en onderliggende waarden zijn voor jou belangrijk? En zijn dat voor mevrouw Peeters en haar familie dezelfde waarden en redenen? Vind jij dat een sociale robot de waarde van menselijke aandacht en zorg kan vervangen? De robotkat eerlijk delen lijkt wel rechtvaardig. Is eerlijk delen belangrijker dan het welbevinden van een bewoner? Behalve sociale robots, die mensen gezelschap houden, zijn er allerlei andere ‘zorgrobots’, denk aan een robotarm die helpt met eten. Deze zorgrobots nemen jou werk uit handen, waardoor je tijd hebt voor andere taken. 

Houd je iemand voor de gek met een robotkat?

Mevrouw Peeters heeft altijd echte katten gehad. Houd je eigenlijk mensen niet voor de gek met een nepkat? Ga eens na hoe jouw collega’s, team of organisatie hierover denken. Welke afweging maak je en hoe ga je daarbij te werk?

5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging

Ethische dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als zorgverlener niet meteen weet wat goed is om te doen. Moet je bij tijdgebrek en personeelstekort menselijke aandacht en zorg vervangen door zorgrobots? Of vind jij de inzet van robots en andere mensgerichte technologie niet altijd in overeenstemming met goede zorg? Waar ligt de grens, hoe schat je in wat goed is om te doen en hoe kun je jouw keuze verantwoorden? Deze handvatten helpen je met je keuze.

• Download de 5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging (pdf, zie downloads)

Dit dilemma is onderdeel van de Handreiking: Ethiek in de zorg.