Grenzen aan mantelzorg en vrijwilligerswerk

Liever zorg door een mantelzorger of vrijwilliger?

Als zorgverlener heb je altijd toestemming nodig van de cliënt, zolang hij of zij die zelf kan geven. Dat geldt zowel voor zorgmedewerkers als voor mantelzorgers en vrijwilligers. Ook als de cliënt in een zorginstelling is opgenomen. 

Krijgt de cliënt liever zorg van een mantelzorger of vrijwilliger? Dan kan dat volgens de wet. Maar mantelzorgers en vrijwilligers mogen niet zomaar riskante medische handelingen uitvoeren. De Wet BIG beschrijft wat zij mogen doen en wanneer. 

De Wet BIG en voorbehouden handelingen

In de Wet BIG staan regels voor beroepen in de gezondheidszorg. Zo beschermt de wet cliënten tegen zorgverleners die niet de juiste kennis hebben. Deze wet geldt alleen voor zorgprofessionals, niet voor mantelzorgers en vrijwilligers.

Voorbehouden handelingen

De Wet BIG beschrijft ook voorbehouden handelingen. Dit zijn medische handelingen die alleen een expert mag uitvoeren. De risico's voor de cliënt zijn namelijk groot als het fout gaat. 

De Wet BIG geldt niet voor mantelzorgers en vrijwilligers. Zij voeren voorbehouden handelingen namelijk niet uit vanuit hun beroep. Dit betekent dat zij als niet-professionals voorbehouden handelingen mogen uitvoeren, zolang dat in opdracht is van een bevoegd zorgprofessional. Daarnaast moet je aan een aantal voorwaarden voldoen:

• Je hebt de kennis en vaardigheden die voor de handeling nodig zijn.
• Je krijgt waar nodig uitleg voor de handeling van de zorgprofessional.
• De zorgprofessional kan waar nodig met je meekijken.
• De zorgprofessional kan ingrijpen waar nodig (tussenkomst).

Lees meer over wie voorbehouden handelingen mag uitvoeren op de website van de Rijksoverheid.

Wie is er aansprakelijk bij voorbehouden handelingen?

Het gaat er voor de Wet BIG dus niet om of mantelzorgers of vrijwilligers bepaalde handelingen mogen uitvoeren. Wel gaat het om wie volgens de wet verantwoordelijk is als het mis gaat. En dit is voor mantelzorgers anders dan voor vrijwilligers. 

Aansprakelijkheid mantelzorgers

Mantelzorgers zijn zelf verantwoordelijk voor de gevolgen van voorbehouden handelingen. Ook als ze zorg verlenen aan een naaste die in een zorginstelling woont. 

De zorgorganisatie kijkt wel samen met de mantelzorger naar zijn of haar vakkennis. Kan de mantelzorger een bepaalde handeling al uitvoeren of is er eerst extra training nodig? De zorgorganisatie heeft hierin dus een rol als toezichthouder. Gaat het mis, dan zijn zij alleen aansprakelijk als ze het niet goed genoeg doen in deze rol.

Er kan bij zorgorganisaties verwarring zijn over wie er aansprakelijk is. Vooral als de organisatie denkt dat ze verantwoordelijk zijn voor alles wat er binnen de instelling gebeurt. Daardoor willen zorgorganisaties mogelijk minder snel mantelzorgers voorbehouden handelingen laten uitvoeren. Onterecht, want de mantelzorgers zijn dus aansprakelijk. 

In deze video vertelt mantelzorger Cor over de verpleegtechnische handelingen voor zijn vrouw en de samenwerking met de thuiszorg:

Aansprakelijkheid vrijwilligers

Vrijwilligers werken in opdracht van een zorgorganisatie. Daarom moeten zij zich houden aan de regels van die zorgorganisatie. Laat de zorgorganisatie bepaalde voorbehouden handelingen door vrijwilligers doen? Dan moeten zij aan dezelfde eisen voldoen als de professionele zorgmedewerkers. 

De organisatie moet daarom weten of de vrijwilliger de juiste kennis en vaardigheden heeft voor een bepaalde taak. De zorgorganisatie is aansprakelijk als het fout gaat.

Wat mogen vrijwilligers wel of niet doen in de zorg? Het antwoord vind je in de notitie Grenzen verkennen. In de bijgewerkte versie lees je over de wettelijke kaders en juridische aspecten. Maar er staan ook vragen uit de praktijk, tips en praktische handvatten in.