Depressie signaleren bij ouderen

Herken een depressie op tijd

Het niet herkennen van een depressie kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid van de cliënt. Zo kunnen zij te maken hebben met functionele achteruitgang, zichzelf afzonderen en soms zelfs doodgaan. Zorgorganisaties zijn verantwoordelijk voor het signaleren van veranderingen in het geestelijk welbevinden van de cliënt. Het is belangrijk dat zij aandacht hebben voor mogelijke oorzaken en zo nodig deskundigheid van anderen inschakelen.  

Video over het herkennen en voorkomen van depressie

De MeanderGroep maakte een korte praktische video over het herkennen en voorkomen van depressie. 

(Video 2014, gecheckt 2022)

Hoe herken je een depressie?

Niet alleen somberheid is een teken van depressie, maar ook lichamelijke klachten als vermoeidheid en te weinig eetlust. De meest voorkomende klachten bij ouderen die duiden op depressieve klachten zijn: 

• Concentratieproblemen, vergeetachtigheid en besluiteloosheid. 
• Slaapproblemen: moeite met in slaap vallen of doorslapen. Of moeilijk uit bed kunnen komen.
• Lichamelijke klachten zoals verstopping, grote vermoeidheid, gebrek aan eetlust, een droge mond, onverklaarbare pijn, duizeligheid, hartkloppingen, trillende handen, druk op de borst, en hoofd- en rugpijn.
• Stemmingsklachten: somberheid, lusteloosheid, prikkelbaarheid, gebrek aan interesse en plezier, nergens van genieten, gevoelens van machteloosheid, wanhoop en angst, nauwelijks of geen zin in seksueel contact.
• Denken aan zelfdoding.

Gedrag dat kan wijzen op depressie

Naast bovengenoemde klachten wijst dit gedrag van ouderen op een depressie:

• Negatieve uitspraken, bijvoorbeeld uitspraken als:
  • Het doet er allemaal niet meer toe.
  • Was ik maar dood.
  • Wat voor zin heeft het.
  • Het spijt me zo lang te hebben geleefd.
  • Laat me doodgaan.
• Voortdurend boos zijn op zichzelf of anderen, bijvoorbeeld:
  • Laat zich gemakkelijk ergeren.
  • Boos op de ontvangen zorgvoorziening.
  • Boos op de ontvangen zorg
• Uitingen (ook-non-verbaal) van angst die niet reëel lijken, bijvoorbeeld:
  • Bang om in de steek gelaten te worden.
  • Bang om alleen te zijn.
  • Bang om samen met anderen te zijn.
  • Intense angst voor specifieke voorwerpen of situaties.
• Aldoor klagen over gezondheid, bijvoorbeeld:
  • Om de dokter blijven vragen.
  • Dwangmatig bezorgd zijn over lichaamsfuncties.
• Vaak angstig klagen of bezorgd zijn. Terwijl dit niet met gezondheid samenhangt. Een cliënt zoekt bijvoorbeeld steeds aandacht of geruststelling over dagindeling, maaltijden, de was, de kleren, omgang met anderen.
• Droevige, pijnlijke gezichtssuitdrukking, bijvoorbeeld:
  • Diepe rimpels.
  • Steeds wenkbrauwen fronsen.
• Huilen, gemakkelijk in tranen uitbarsten.

Andere signalen

Naast deze risicofactoren kan de zorgverlener depressie vermoeden in onderstaande gevallen.

• De cliënt geeft na doorvragen aan dat er psychische klachten zijn.
• Er is sprake is van aanhoudende moeheid of klachten zonder lichamelijke oorzaak.
• Er is chronische pijn.
• De cliënt is nerveus of slaapt slecht.

Sombere stemming

Iemand hoeft niet alle kenmerken te hebben om aan een depressie te lijden. Ook kunnen een aantal kenmerken bij andere ziektes horen. Als iemand minder snel reageert, of minder energie heeft kan dat bijvoorbeeld ook wijzen op dementie of een delier. Dit maakt het lastig om depressie te herkennen. 

Iemand moet in ieder geval voldoen aan het kenmerk 'zeer sombere stemming' of 'geen interesse meer in activiteiten hebben en er geen plezier meer aan beleven' (bron: DSM-V). Dit moet het geval zijn voor het grootste deel van de dagen over een periode van minimaal twee weken.

Wat is dan het verschil tussen een depressie en de verwerking van verlies? Cliënten met een depressie kampen de hele dag met sombere gevoelens of een gebrek aan interesse. Mensen met een gezonde verwerking hebben ook sombere gevoelens, maar kunnen ook nog plezier aan dingen beleven. De sombere gevoelens houden niet de hele dag aan. Zij hebben vaak binnen een aantal weken een nieuw evenwicht gevonden.

Onderzoek  'Depressief zijn op latere leeftijd'

Bij mensen ouder dan 70 jaar uit een depressie zich vaak in lichamelijke klachten, zoals moeheid of gewichtsverlies, in plaats van somberheid. Dit blijkt uit het onderzoek 'Depressief zijn op latere leeftijd' van Annette Hegeman uit 2016. Hegeman is psychiater in het St. Antonius Ziekenhuis in Utrecht en Nieuwegein.

70-plussers praten minder over somberheid of schuldgevoelens, maar meer over klachten zoals vermoeidheid, geen eetlust en pijn. Hierdoor kan de depressie onopgemerkt blijven. Hegeman adviseert artsen om bij onverklaarbare lichamelijke klachten, zoals moeheid of gewichtsverlies, te vragen naar sombere gevoelens of schuldgevoelens.

Screeningsinstrumenten ouderen met een depressie

Wil je klachten en symptomen van een cliënt nagaan? Dan helpt het om een screeninginstrument te gebruiken. Er zijn verschillende instrumenten die worden gebruikt voor ouderen met een depressie. Bekijk de screeningsinstrumenten voor ouderen.

Hoe te handelen? 

Vermoed je dat iemand depressief is? Ga dan eerst met de bewoner zelf, collega's, en zijn familie overleggen. Hoe vonden zij de stemming van de bewoner? Hoe beoordelen zij de interesse en plezier in activiteiten van de afgelopen twee weken? Wanneer zij jouw vermoeden van depressie bevestigen, overleg je met de eerstverantwoordelijke en/of andere disciplines. 

Een zorgmedewerker heeft een aantal belangrijke taken als het gaat om een depressie. Zo is het belangrijk dat zij:

• veranderingen in het mentale welzijn van een cliënt opmerken;
• proberen te achterhalen wat de oorzaken kunnen zijn;
• en als het nodig is een deskundige, zoals een psycholoog of psychiater, inschakelen. 

Meer informatie

Luister naar de podcast met Annette Hegeman over depressies bij Ouderen op soundcloud.nl (2016, gecheckt 2022)

Bron

• Zorgstandaard Depressieve stoornissen (2018) op ggzstandaarden.nl
• GGZ-Standaard Ouderen met psychische aandoeningen (2019)