Stap 1 - Keuze: er is iets te kiezen

• Geef aan dat er iets te kiezen is
• Leg uit dat er tijd is om een besluit te nemen
• Benadruk dat het een gezamenlijk proces is en hoe dat verloopt

Wanneer het gaat over hun gezondheid, zullen veel mensen denken dat er ‘niets’ te kiezen valt. Zeker bij kwesties van leven of dood (bij de diagnose kanker), of bij een sterke ervaren afhankelijkheid van de zorg. Informatie gaat bovendien vaak het ene oor in en het andere weer uit: emoties zoals angst, onzekerheid, kwetsbaarheid en boosheid belemmeren goede informatieverwerking. Omdat de zorgverlener als de expert wordt gezien, ervaren cliënten barrières om vragen te stellen en hun voorkeuren in te brengen. Mensen willen niet lastig zijn, zijn bang het spreekuur te laten uitlopen of durven een behandelvoorstel niet af te wijzen. Als de zorgverlener uitlegt dat er iets te kiezen is, geeft dat ruimte.

Zorgverleners moeten mensen ook de tijd gunnen om hun oordeel te vormen. Samen beslissen vindt op diverse momenten in het zorgproces plaats en rustmomenten kunnen de cliënt de ruimte geven om informatie te verwerken en emoties te reguleren. Bovendien blijkt samen beslissen effectiever wanneer het proces wordt verdeeld over meerdere momenten, dan wanneer de besluitvorming in één sessie plaatsvindt. Zo krijgen cliënten de kans om zelf te wikken en wegen en hun voorkeur te bepalen, en is er gelegenheid om mensen uit hun omgeving te vragen om advies en steun.

Een interventie om cliënten tijd en ruimte te gunnen is time-out: er worden rustmomenten ingebouwd in het zorgproces. Een time-out is vooral aan de orde bij ingrijpende beslissingen: als er emoties moeten worden verwerkt, het besluit onomkeerbaar is of als de afweging van de opties en de eigen voorkeuren door de cliënt en diens naaste(n) gebeurt. Denk bijvoorbeeld aan besluiten over opname in een verpleeghuis, het starten van een nierfunctievervangende behandeling of de keuze voor een borstamputatie. Tijd voor wikken en wegen is van belang om spijt achteraf te voorkomen.