Zorgmijding, vervuiling, hoarding en angst

Waarom mijden mensen zorg? Een aantal redenen:

• Voorzieningen zijn ontoegankelijk, bijvoorbeeld door wachtlijsten, drempels, in- en uitsluitingscriteria of een bureaucratische opstelling van hulpverleners.
• Angst voor financiële gevolgen van een behandeling omdat iemand onverzekerd is.
• Angst voor een diagnose en de gevolgen daarvan, denk aan opname in ziekenhuis of verzorgingshuis, operatie, chemotherapie, invaliditeit of de dood.
• Angst dat iemand de controle verliest over zijn eigen leven doordat hij hulpbehoevend wordt. Vaak negeert iemand hier het gegeven dat hij eigenlijk al hulpbehoevend is en dat het ontwijken van het probleem dit niet oplost.

Welke mensen mijden zorg?

• Zwervende dak- en thuislozen
• Zelfstandig wonende dementerende ouderen
• Mensen met een depressie of alcoholverslaving
• Mensen met een gedrags- of persoonlijkheidsstoornis of met een ‘dubbele diagnose’ (psychiatrie plus verslaving)
• Mensen met woonhygiënische problemen die overlast veroorzaken
• Mensen die getraumatiseerd zijn door geweld
• Kinderen van verslaafde ouders met psychiatrische problematiek
• Mantelzorgers die hun chronisch zieke of gehandicapte familielid niet aan een ander durven toevertrouwen

Bemoeizorg

Bemoeizorg is een vorm van hulpverlening voor mensen die zorg mijden. Bemoeizorgteams bieden ongevraagd hulp aan mensen in zorgwekkende leefomstandigheden die niet zelf voor hulp aankloppen bij zorginstellingen. Zij willen cliënten voorbereiden op begeleiding of behandeling.

Onderzoek naar bemoeizorgteams toont aan dat het een positief effect heeft op kwaliteit van leven en het terugdringen van problematiek. Cliënten hadden vooral problemen op sociaal terrein: sociale contacten, algemene dagelijkse levensverrichtingen, woonomstandigheden en beroep of dagbesteding. Daarnaast was er veel problematiek met middelengebruik. Bij een kwart van de cliënten was er sprake van een (dreigende) uithuiszetting of dakloosheid of waren er totaal geen basisvoorzieningen in hun woonsituatie.
Bekijk het onderzoek ‘De effecten van bemoeizorg’.

Leestips

• In deze presentatie van het Radboud UMC vind je praktische informatie over ouderen en zorgmijding.
• Ook over oudere zorgmijders: op de website van Beter Oud lees je 5 bruikbare tips.
• Meer lezen over bemoeizorg? Bekijk dit artikel op de website van Movisie.
• Aicom maakte deze handige brochure voor hulpverlening aan zorgmijders.

Kijktip

Kijk naar de documentaire over bemoeizorg in Amsterdam.

Mensen die niet goed voor zichzelf zorgen vervuilen vaak hun huis, kunnen dingen niet wegdoen en sluiten bederfelijke waren niet goed af.

Mensen die niet goed voor zichzelf zorgen kun je globaal indelen in 5 categorieën:

1. Mensen die er niet om geven. Ze hebben een andere opvatting over wat vervuiling is, het is hun levensstijl.
2. Mensen die het wel zien, maar overzicht en planningsvaardigheden missen. Dit zijn vaak mensen met een licht verstandelijke beperking of trekken, of met een stoornis in het autismespectrum.
3. Mensen die getraumatiseerd zijn. Ze zijn eenzaam, depressief of klampen zich sterk vast aan materiële zaken.
4. Mensen die dwangmatig spullen verzamelen.
5. Mensen die ernstig ziek worden en het huishouden niet meer aankunnen, maar ook geen hulp inroepen.

Soms zijn er kenmerken van meerdere categorieën in iemand aanwezig. Verlies, ziekte of ouderdom verergeren vaak de problemen. Vaak mijden deze mensen zorgverleners uit wantrouwen of vanwege eerdere teleurstellingen.

Kijk- en leestips

• Zorgen om aantal ernstig verwaarloosde Rotterdammers.
• Duizenden Nederlanders wonen in hun eigen vuil.
• Huizen die zo smerig zijn dat je je haast niet kunt voorstellen dat er iemand woont. Hoe kan het zo ver komen? Het verhaal van Gerard Tobi uit Zwartsluis.
  https://www.youtube.com/watch?v=Vivp5hRD3xs
• Ervaringsverhaal van iemand die in een sterk vervuild huis heeft gewoond.
  https://www.youtube.com/watch?v=RCSh9yDRh2w

De zussen wonen al tientallen jaren in dit huis. G. deed altijd de klusjes buitenshuis en E. de huishoudelijke taken. Ongeveer tien jaar geleden werd E. voor de eerste keer ernstig ziek en verloren de zussen de grip op het huishouden.

Bron: Van Keef Instituut
Keller, specialist woningvervuiling bij de GGD: ‘Het komt regelmatig voor dat we een half jaar met iemand praten door zijn of haar brievenbus. Wij zijn dan de eersten die een hulpbehoevende in jaren hebben bereikt. Meegaandheid van de cliënt vergt vaak veel voorwerk.’

Hoarders zijn mensen die hun huizen van vloer tot plafond vol troep laten staan. De 70-jarige Cor is zo iemand, hij kan niets weggooien en moeilijk nee zeggen: 'Ik kan het dan heel goedkoop krijgen en dan trap ik er weer in. Ik ben niet standvastig.' Bekijk deze documentaire van AT5. https://youtu.be/dveXU4QlZf4

Angst is een van de vele achtergronden voor verward of verwarrend gedrag. Het vervelende van angst is dat het onverwacht snel kan omslaan in agressie. Vooral als jij als hulpverlener in fysiek of psychologisch opzicht te dichtbij komt.

De DSM rekent angst tot de stemmingsstoornissen, net als een depressie. Angst is echter ook een gevalideerde verpleegkundige diagnose (Nanda International 2015 – 2017). Angsten kunnen voortkomen uit ingrijpende, als traumatisch ervaren gebeurtenissen. Maar ze kunnen ook ontstaan door levensbedreigende ziekten, externe stressoren en middelengebruik (of -misbruik).

Angst kan zich op vele verschillende manieren openbaren. Nanda International maakt onderscheid door bepalende kenmerken op te delen in gedrag, affectieve, fysiologische, sympathische, parasympatische, of cognitieve kenmerken (Herdman, T.H., Kamitsuru, S., Nanda International, Verpleegkundige diagnoses en classificaties 2015 – 2017. BSL).

Naast angst zijn er ook fobieën. Deze zijn vaak gericht op bepaalde voorwerpen, dieren of situaties. Zo kan bijvoorbeeld pleinvrees uitgroeien tot een angst om de straat op te gaan, waardoor iemand zich in zijn huis opsluit.

Vaak zijn angsten gekoppeld aan traumatische gebeurtenissen uit het verre of recente verleden, denk aan kindermishandeling, een echtscheiding of de dood van een dierbare. Angst kan ook te herleiden zijn naar een gebrek aan vaardigheden om zich staande te houden in de samenleving. Daarnaast kan angst voortkomen uit acute of chronische verwardheid met een tekort aan oriëntatie in plaats, persoon of tijd, bijvoorbeeld als gevolg van dementie.

Afhankelijkheid van middelen

Soms zijn angsten zo groot, dat iemand ook gaat lijden aan wanen en achterdocht. Mensen met angststoornissen krijgen soms slaap- en kalmeringsmiddelen voorgeschreven. Tegenwoordig gaat de NHG-standaard uit van een recept voor maximaal 2 weken, omdat anders het risico ontstaat van afhankelijkheid.

Bekijk de medicijnen die iemand dagelijks slikt goed om te zien of er ook slaap- en kalmeringsmiddelen bijzitten. Wat is de voorgeschreven dosering? Houdt de patiënt zich daar ook aan? Afkicken van benzodiazepinen is zeer waarschijnlijk nóg lastiger dan van heroïne. Objectief gaat het wel beter, maar subjectief voelt het niet zo. En daar bovenop is er sprake van rebound-verschijnselen: de klachten waartegen het middel werd geslikt komen vaak in verhevigde mate terug.

Kijk voor informatie over verslaving en verslavingsproblematiek ook bij het hoofdstuk Ziektebeelden van deze kennisbundel.

Lees- en kijktips

• Kijk voor meer informatie over angst op de website van ADF Stichting (angst, dwang en fobie).
• Er waren tijden dat Nick de deur niet uit durfde. Dat hij zoveel paniek voelde, dat hij het liefst onder de dekens wilde kruipen. Bekijk dit ervaringsverhaal over angst en paniek.
  https://www.youtube.com/watch?v=je8RdpsLi-M
• Bekijk de aflevering van Doe ff normaal over angst.
  https://www.youtube.com/watch?v=TkpWF3h1ovg