SOFA-model: samenwerken met mantelzorgers

De vier rollen van de mantelzorger

SOFA staat voor Samenwerken, Ondersteunen, Faciliteren en Afstemmen. Deze handelingen zijn ieder gekoppeld aan een van de rollen van een mantelzorger. Het helpt je om op de juiste manier om te gaan met de rol van een mantelzorger van dat moment.

• Samenwerken: partner in de zorg
• Ondersteunen: hulpvrager bij overbelasting 
• Faciliteren: persoonlijke relatie van de hulpvrager
• Afstemmen: expert die alles weet van de hulpvrager

Welke rol de overhand heeft, kan per situatie en per mantelzorger verschillen. Eén rol is altijd aanwezig en dat is die van de persoonlijke relatie: de mantelzorger is en blijft de partner, dochter of bijvoorbeeld kleinzoon van de hulpvrager.

Samenwerken

Het is belangrijk dat je de mantelzorger als partner in de zorg erkent en waardeert. Het helpt als je informatie geeft over de zorg of over het ziekteverloop. Je kunt dan samen verkennen wat dit betekent voor de mantelzorger en hoe jullie daarin kunnen samenwerken.

Wat kan je helpen?

• Spreek je verwachtingen naar elkaar uit. Dit is niet altijd eenvoudig maar is goed voor een prettige samenwerking. Door in gesprek te gaan over ieders wensen en verwachtingen voorkom je misverstanden.
• Kijk naar de juiste communicatiemiddelen. Sommige mantelzorgers wonen niet in de buurt van degene voor wie zij zorgen. Het is dan handig om digitale communicatiemiddelen te benutten. Verken samen welke het best werken binnen jullie samenwerking. 

Download de handreiking: Wensen, grenzen en verwachtingen in de driehoek

Ondersteunen

Als een mantelzorger al lang voor iemand zorgt, ligt overbelasting op de loer. De mantelzorger wordt dan zelf hulpvrager of heeft behoefte aan ondersteuning. Tijdige ondersteuning kan preventief werken. Als professional kun je een luisterend oor bieden en oog hebben voor signalen van overbelasting. Begin met het voeren van een goed gesprek door de mantelzorger de eenvoudige vraag te stellen: hoe gaat het met u?

Wat kan je helpen?

• Maak ondersteuning bespreekbaar. Niet alle mantelzorgers staan daar direct voor open, zij willen geen hulp of bemoeienis van anderen. Je komt dan voor het dilemma te staan: loslaten, stimuleren of iets juist heel anders. Soms helpt het de mantelzorger te vragen: goed voor een ander zorgen, begint met goed voor jezelf zorgen. Hoe zie jij dat?
• Ga in gesprek met de mantelzorger en hulpvrager samen. De naaste wil soms niet dat de mantelzorger weggaat en er bijvoorbeeld een vrijwilliger komt. Dat kan een mantelzorger een schuldgevoel geven. Voorkom dit door hier samen over te praten. 

Faciliteren 

Mantelzorgers hebben een persoonlijke relatie met de hulpvrager, deze rol is altijd aanwezig. Als professional kun je de hulpvrager en mantelzorger helpen die rol te behouden. Dit kan door rekening te houden met de normen en gebruiken van families. Maar ook door ervoor te zorgen dat de mantelzorger en hulpvrager leuke dingen met elkaar blijven doen. 

Wat kan je helpen?

• Sta open voor initiatieven. De mantelzorger kan met een verzoek komen waarvan jij denkt dat het niet haalbaar is. Probeer dit niet direct te bestempelen als ‘lastig’ of ‘niet mogelijk’. Waardeer het initiatief en denk mee in mogelijkheden of alternatieven.
• Ga bij verschillende meningen of onenigheid in de familie niet aan iemands kant staan. Dat is niet altijd eenvoudig. Familieleden nemen je soms apart om hun verhaal, zorgen of frustraties te delen. Voorkom dat je ertussen komt te staan. Stel in moeilijke situaties de mogelijkheid van een familiegesprek voor, onder begeleiding van een buitenstaander.
• Ga zorgvuldig om met privacy. Het is vaak praktisch en waardevol om bepaalde informatie over de cliënt met elkaar te delen. Maar het is belangrijk om hier heel netjes mee om te gaan. Kom je in een situatie waarin het noodzakelijk lijkt om informatie over de cliënt uit te wisselen met familie of buren, dan mag dat alleen als de cliënt of zijn wettelijk vertegenwoordiger toestemming geeft.

Lees meer over het omgaan met lastige situaties

Afstemmen

Een mantelzorger kent de hulpvrager het beste en weet heel goed wat zijn of haar wensen zijn. Zeker als de hulpvrager dit zelf niet meer kan verwoorden, is de mantelzorger in de rol van expert heel belangrijk. Zij zijn dus een belangrijke informatiebron voor professionals om zo passende zorg te bieden.

Wat kan je helpen?

• Begrijp dat de mantelzorger en jij als de zorgmedewerker een ander perspectief hebben. Een mantelzorger ziet zijn naaste nog zoals deze vroeger was, de professionals uitsluitend zoals hij nu is. Heb er begrip voor dat mantelzorgers nog bezig zijn met rouwen, nog vasthouden aan hoe hun dierbare eenmaal was. Jij kunt hen in stapjes meenemen in het ziekteproces. Geef ook aandacht aan hoe het voor hen is om hun naaste zo te zien.
• Geef aan als iets je niet lukt, dit maakt je niet minder professioneel. Je hoeft niet alles in je eentje te weten. Benut de ervaring van de mantelzorger en vraag wat hij de beste aanpak vindt. Overleg regelmatig met de mantelzorger en wees open over waar je tegenaan loopt.