Vraag uit de praktijk: Welke mogelijkheden van digitale zorg zijn er voor mensen met dementie?

1. Welke nieuwe technologieën kunnen worden ingezet bij cliënten thuis? 
2. Welke mogelijkheden van digitale zorg bestaan er voor mensen die zich in een vergevorderd stadium van dementie bevinden?
3. En welke vormen van domotica zouden standaard aanwezig moeten zijn in de thuissituatie van ouderen?

In toenemende mate wonen mensen met gevorderde dementie zelfstandig thuis of zelfstandig in een wooncomplex voor ouderen. Dit zijn dan vaak mensen met een Wet langdurige zorg-indicatie voor opname in een verpleeghuis, die toch langer zelfstandig blijven wonen met een Volledig Pakket Thuis (VPT) of een Modulair Pakket Thuis (MPT). Het betreft dan de indicatie VV-5 intensieve dementiezorg. Dit zijn mensen met gevorderde dementie, ook alleenwonenden, die een aantal jaren geleden toch in het verpleeghuis zouden zijn opgenomen. In het kader van het woonzorgbeleid (WOZO-beleid) blijft een deel van deze groep zelfstandig wonen.

Welke mogelijkheden van digitale zorg bestaan er voor mensen die zich in een vergevorderd stadium van dementie bevinden en thuis/zelfstandig wonen?

In de onderstaande infographic zie je welke digitale zorg toegepast kan worden tijdens iedere fase van dementie:

• De volledige infographic vind je op de pagina: Technologie bij dementie thuis: de beschikbare technologieën

Als het gaat om digitale zorg voor mensen met gevorderde dementie gaat het om de technologieën die doorlopen tot in de linkerkolom laatste fase dementie, de met groen aangeduide zorgtechnologieën. Dit zijn:

• Ongevallenmelding en leefstijlmonitoring
• GPS-tracker
• Elektronisch toegangsbeheer

Met name de eerste technologie - leefstijl- of leefpatroonmonitoring & ongevallen melding - is inmiddels belangrijk gebleken om mensen met gevorderde dementie op verantwoorde wijze zelfstandig thuis te kunnen laten wonen. Wel belangrijk: deze technologie is alleen toepasbaar bij alleenwonenden.

Er zijn inmiddels 2 zorgorganisaties die leefstijlmonitoring min of meer verplicht toepassen bij mensen met een Volledig Pakket Thuis (VPT) op basis van een VV-5 indicatie en alleenwonend zijn. Alleen dan is het VPT op verantwoorde wijze mogelijk.

Voor cliënten die in het groepswonen gehuisvest zijn is leefstijlmonitoring niet toepasbaar, onder andere om technische redenen: de cliënt verblijft dan overdag en ’s avonds langdurig in de gemeenschappelijke woonkamer. Alleen ’s nachts verblijft men langer op de eigen kamer. Er is dan een andere zorgdomotica-technologie toepasbaar, namelijk alleen een geavanceerde, doorontwikkelde bedsensor voor onder de matras. Een systeem voor leefstijlmontoring heeft een dergelijke bedsensor in zijn versie voor het VPT of het MPT wel in het sensorenpakket zitten. Maar alléén een bedsensor schiet tekort bij zelfstandig wonenden, die in principe ook overdag en ’s avonds op het eigen appartement verblijven.

Vervanging van actieve personenalarmering (alarmknop)

Omdat in het systeem voor leefstijlmonitoring ook noodsituatiedetectie (ongevallenmelding) en dwaaldetectie (melding verlaten woning) is opgenomen vervangt het in principe actieve personenalarmering, een alarmknop als mensen in het stadium van gevorderde dementie zijn gekomen. Een alarmknop is namelijk dan niet meer toepasbaar door de volgende risicovolle beperkingen:

• Vergeten de alarmknop te dragen.
• Als de alarmknop wordt gedragen, niet meer goed kunnen handelen op het moment dat een noodsituatie zich voordoet. Dit wil bijvoorbeeld zeggen niet op de knop drukken na een valpartij. 
• Mogelijke situatie in de praktijk: Als een cliënt op de knop drukt dit vervolgens herhaaldelijk blijven doen, omdat de cliënt vergeten is dat hij of zij al op de knop heeft gedrukt (verdwenen kortetermijngeheugen).
• De spreekluisterverbinding is niet meer bruikbaar.

Personenalarmering is wel bruikbaar en dan eigenlijk een standaard voorziening voor mensen met ernstige somatische klachten die met een VPT of MPT zelfstandig blijven wonen na een indicatie voor opname.

Erkenning door zorgkantoren en zorgverzekeraars van leefpatroonmonitoring

Leefstijl- of leefpatroonmonitoring inclusief ongevallenmelding wordt sinds eind 2023 erkend door de zorgkantoren die voor de Wet langdurige zorg verantwoordelijk zijn en door de zorgverzekeraars die voor de wijkverpleging onder de Zorgverzekeringswet verantwoordelijk zijn. Dit betekent bijvoorbeeld dat bij een Modulair Pakket Thuis deze technologie gefinancierd wordt door het zorgkantoor. Diverse zorgkantoren zijn hiermee gestart.

• Download de publicatie over leefpatroonmonitoring van Zorgverzekeraars Nederland

In de procedure bij Zorgverzekeraars Nederland worden ook concrete producten getoetst. Tot nu toe is er één product door de toetsing gekomen. Lees het evaluatieverslag op de website van Sensara. Kijk ook op de website van de vliegwielcoalitie van Patiëntenfederatie Nederland. De patiëntenfederatie heeft leefstijlmonitoring op basis van een democratisch keuzeproces uitgekozen als op te schalen digitale zorg in de wijkverpleging (Zorgverzekeringwet) naast de medicijndispenser. 

GPS-tracker en leefcirkels XL

Een GPS-tracker wordt bij thuiswonende mensen met gevorderde dementie noodzakelijk bij dwaalneigingen en wegloopgedrag. Het wordt ook in toenemende mate in verpleeghuizen toegepast vanuit het open-deuren-beleid van Vilans. GPS-trackers komen dan in de plaats van de zogenoemde dwaalpreventie leefcirkels. Hierbij mogen bepaalde bewoners wel door bepaalde strategische deuren, maar andere bewoners niet. Door middel van een polsbandje (dat is géén GPS-tracker) wordt de deur bij nadering voor hen gesloten gehouden. Het toepassen van GPS-trackers voor de bewoners van een verpleeghuis of een wooncomplex zelfstandig wonen wordt aangeduid als externe leefcirkels of leefcirkels XL. Zoals de aanduiding 'XL' ook wel aangeeft: met een extra grote bewegingsruimte buiten het gebouw door middel van wandelzones die op een elektronische kaart zijn ingetekend. Overschrijding van de grens van de wandelzone geeft een melding. Zie hieronder een voorbeeld, waarbij de grotere zone om een verpleeghuislocatie is gelegd en de kleinere zone bedoeld is voor een bewoner die in de wijk woont.

GPS-technologie kent zijn beperkingen, met name bij deze wandelzones. Een goed geschikte, optimale GPS-tracker voor mensen met gevorderde dementie is helaas tot nu toe niet of beperkt beschikbaar op de Nederlandse markt. Vandaar dat 8 zorgorganisaties in de regio Zwolle aan de slag zijn gegaan om GPS-trackers specifiek voor mensen met gevorderde dementie uit het buitenland maar binnen Europa te selecteren en te testen. Dit loopt nog en wordt aangeduid als leefcirkels XL, GPS-trackers voor mensen met gevorderde dementie. 

Elektronisch toegangsbeheer 

Hier wordt een voorziening mee bedoeld waarmee zorgverlening snel de woning binnen kan na een melding van bijvoorbeeld de ongevallenmelding vanuit een systeem voor leefstijlmonitoring of actieve personenalarmering. Anders heeft deze ongevallenmelding immers weinig zin. Het kan de vorm hebben van een sleutelkluis die door middel van een app door de zorgverlening wordt geopend of een elektronisch slot die via een app wordt geopend. De autorisatie voor het openen van een voordeur door een zorgmedewerker wordt naar de app gezonden als de zorgmedewerker onderweg is naar de woning.

• Lees meer over elektronisch toegangsbeheer

Intramuraal groepswonen voor mensen met dementie: geavanceerde bedsensor

Een deel van de mensen met gevorderde dementie met een indicatie VV-5 wordt (na een periode) wel opgenomen in het verpleeghuis. Deze cliënten komen dan meestal terecht in het kleinschalig groepswonen: 8 tot 12 cliënten in een groep met een gemeenschappelijke woonkamer. Omdat men in principe de hele dag en avond in de gemeenschappelijke woonkamer verblijft en alleen ’s nachts alleen op de eigen kamer is gaat het hier om een vorm van zorgdomotica of een hulpmiddel voor toezicht die alleen in de nacht wordt toegepast. Bij mensen met gevorderde dementie komt nachtelijke onrust veel voor. Digitale zorg die hiervoor inmiddels op vrij grote schaal wordt toegepast is een geavanceerde, doorontwikkelde bedsensor: in de vorm van een plank onder de matras met hierin een reeks sensoren van twee verschillende typen en hierachter een analyserend computerprogramma. Hier hoort dan ook een app bij, waarop naast de uitbedmelding ook het slaap-/waakritme is te volgen.

In de procedure bij Zorgverzekeraars Nederland is tot nu toe één dergelijke bedsensor door de toetsing heen gekomen: Momo Medical

• Lees meer over de bedsensor op de website van Vilans