Portretreeks Reablement: ‘Beter om de oudere zelf de deur te laten openen’

Waarom is het volgens jou belangrijk om aan zelfredzaamheid te werken?

‘Als ik iemands huis binnen ga, denk ik vaak: “Wil je afhankelijk zijn en geleefd worden door de zorgmomenten?” Of: “Wil je positief in het leven staan door zelf je daginvulling in handen te houden?”’ 

‘Dat laatste vind ik belangrijk, want in mijn werk gaat het vooral om kwaliteit van leven. Mensen willen langer thuis blijven wonen. Dan is het belangrijk om in beweging te blijven. Daar zorgen juist de kleine momenten voor, zoals zelf de deur opendoen.’

Wat maak je mee in je praktijk?

‘Ik heb in wijkteams gewerkt waar collega’s zelf de huisdeur van de cliënt opendeden. Het idee is dat cliënten zo minder pijn hebben bij het opstaan en dit de kans op vallen vermindert. Maar het is juist belangrijk dat de oudere blijft bewegen. Hierdoor worden functies behouden en verslappen de spieren niet.’ 

Hoe doen jullie dat bij mensen met dementie? 

‘Wij hebben een mevrouw met dementie die boven een winkel woont en de traplift niet meer kan bedienen. Voor toegang tot haar woning moet je een steile trap op. Voor haar is het dus extra van belang dat ze blijft lopen. Anders moet ze straks weg uit haar vertrouwde omgeving.’

‘De verleiding is om het brood voor haar te smeren. Maar ik neem haar mee naar de keuken. Soms geef ik begeleidende instructies, zoals: “Til uw voet op!”. Wij stimuleren haar om zo te bewegen. Want zelf komt ze niet in actie. Ik leg mijn collega’s dan uit dat spieren verslappen als je niet beweegt. En beeld je eens in dat deze cliënt op de bovenwoning zich met een rolstoel moet verplaatsen. Dat gaat niet. Dan is verhuizen uit haar vertrouwde omgeving de enige optie. Daarom is het belangrijk dat zij op de been blijft. In het zorgplan staat dat deze cliënt dan zo lang mogelijk thuis kan wonen. We staan letterlijk naast de cliënt om ervoor te zorgen dat het bewegen veilig gebeurt.’ 

Wat inspireert jou om zelfredzaamheid te stimuleren?

‘Toen ik in het ziekenhuis werkte, kwamen mensen met diabetes binnen om ingesteld te worden op insuline. Het eerste wat ze deden was hun pyjama aantrekken en in bed gaan liggen. Dat was voor mij een trigger: zo werkt het niet. We gaan het doen zoals thuis. Want dan is er ook niemand om het voor je te doen. Mijn aha-moment was: je hebt een aandoening, maar je bent niet ziek. Je moet eruit halen wat erin zit.’

Waren er ook momenten waarop je meer aan zelfredzaamheid had willen doen?

‘Ja, bij een mevrouw die intensief voor haar man had gezorgd, samen met ons. In de periode van zorgen voor haar man hadden we haar gevraagd om ook iets te bedenken om voor haarzelf te doen. Daar bleek ze op dat moment niet open voor te staan.’

‘Na het overlijden van haar man dacht zij: “Wat moet ik nu?” De wereld buiten haar deur was niet meer haar wereld. Zij had weinig contact met anderen. Hier had ik toch meer op moeten inzetten, een kwestie van meer uitdagen.’ 

Hoe stimuleer jij de zelfredzaamheid?

‘Door goed te kijken of mensen met lichamelijke beperkingen minder betrokken zijn in de samenleving. Dan voelen zij zich minder van betekenis. Zij richten zich dan op de zorgverlening en zorghandelingen. Dat is dan vaak het enige waar ze nog invloed op hebben. Ze vragen zich af: “Hoe laat komen ze? Zijn ze goed en lief?”’

‘Maar als je je focust op de eigen kracht van mensen, op wat ze wel zelf kunnen, dan gaat er voor hen een hele wereld open. Ze staan dan meer in het leven, waardoor ze beter kunnen relativeren. Ze voelen zich meer van betekenis. Hierdoor leggen ze minder druk op de zorg. We zien cliënten echt opbloeien door het oppakken van sociale activiteiten.’ 

Wat als iemand moeilijk aansluiting in de samenleving vindt? 

‘Dan zetten we individuele begeleiders in. Dat doen we vooral bij een VPT (Volledig Pakket Thuis). Ze besteden aandacht aan welzijn en nemen de tijd om met cliënten in gesprek te gaan. Zij checken ook gelijk de koelkast op houdbaarheid van etenswaren. Maar ook: Eet iemand vaak hetzelfde? Heeft iemand last van het gebit? Zij zien iemand meer momenten van de dag dan zorgverleners. Dat geeft mij ook net wat meer tijd om te overleggen met huisartsen en kan ik andere zorgvragen oppakken.’ 

Hoe pak je zelfredzaamheid met je team op?

Dat doe ik door voorbeelden uit de praktijk te bespreken. Een collega nam bijvoorbeeld alle handelingen rondom het douchen over van een cliënt. Daarop werd de cliënt agressief. Toen bleek dat mijn collega’s moeite hadden om deze cliënt met dementie en depressie te begeleiden in zijn zelfredzaamheid. Bij deze cliënt was mogelijk een achtergrond van misbruik, bleek achteraf. Mijn collega’s beseften toen wat het effect van onnodig en ongewenst overnemen kan zijn. ‘Aan collega’s vraag ik: “Waarom neem je het over? Waarom bepaal jij hoe je dat doet?” Je komt er om de ander te ondersteunen en niet om jouw werk makkelijker te maken.’

Welke tips heb je voor anderen?

• Vraag iemand bijvoorbeeld eens tijdens een zorgmoment: ‘Wat deed je vroeger?’ en ‘Waar krijg je energie van?’ Dat hoeft geen ‘zwaar’ gesprek te worden. Het gaat vooral om breder te kijken dan zorg alleen.
• Het is beter om een oudere zelf de deur open te laten doen. Maar dat betekent soms een tijdje wachten in de kou. Slim is dan om van tevoren te bellen wanneer je eraan komt.
• Heb ook aandacht voor sociale contacten. Een cliënt ging bijvoorbeeld een keer met de buren naar de kerstmarkt. Ze hebben contact gehouden. Niet alleen telefonisch, maar ze gaan ook bij elkaar op bezoek.
• Kijk of iemand zelf boodschappen kan doen. Dan heeft iemand het zelf weer in de hand en krijgt deze bijvoorbeeld niet meer de verkeerde boodschappen gebracht door een zoon of dochter.