Praktijkvoorbeeld: Dementia Care Mapping bij Raffy

Woonzorgcentrum Raffy in Breda wilde de ervaren kwaliteit van leven van bewoners verbeteren. Vanuit het kwaliteitskader verpleeghuiszorg wordt sinds 2017 ook van ieder verpleeghuis verwacht dat zij persoonsgerichte zorg leveren. Eind 2015 koos Raffy voor een intensief leertraject persoonsgerichte zorg, dat samen ging met een gedragsverandering in de hele organisatie. Eerst aandacht voor de bewoner en dan pas voor de taak, kijken naar behoeften van bewoners, meer kennis over persoonsgericht werken en met een voldaan gevoel naar huis. Dat was de stip aan de horizon. Raffy startte het leertraject op de psychogeriatrische wooneenheid, waar 25 Indische en Molukse ouderen wonen. 

Bekijk het filmpje, gemaakt door medewerkers van Raffy:

Leertraject persoonsgerichte zorg

Raffy schakelde bureau G&D in voor begeleiding van het leertraject. Trainer/adviseur en verpleegkundige Lidwien Kroon van Bureau G&D: ‘We zijn medewerkers gaan trainen en coachen om hun deskundigheid te vergroten. We vroegen ons af: hoe weet je nu of bewoners ook echt verbetering ervaren? Sommige bewoners kun je interviewen of vragenlijsten laten invullen. Op een psychogeriatrische wooneenheid wordt dat moeilijker.’

Dementia Care Mapping

Door inzet van Dementia Care Mapping (DCM) bleek het toch mogelijk om het welbevinden van bewoners objectief in kaart te brengen. Jeanette Marijnissen, hoofd van de psychogeriatrische wooneenheid van Raffy: ‘Voorheen probeerden we natuurlijk ook te achterhalen hoe bewoners het maakten. We waren dan al gauw aangewezen op onze eigen ervaringen en die van de contactpersonen. Zij moesten dan vertellen hoe hun vader, moeder of naaste zich voelde. Ik was blij verrast toen ik hoorde dat er dus toch een objectievere methode bestaat om inzichtelijk te maken hoe het gaat met mensen, zelfs met vergevorderde dementie.’ 

Wat is DCM? 

Dementia Care Mapping (DCM) is een systematische observatiemethode waarbij een observator in een gemeenschappelijke ruimte, zoals de huiskamer van de afdeling, elke vijf minuten de stemming, betrokkenheid, gedrag en bezigheden van bewoners met dementie vastlegt. DCM geeft een onderbouwd beeld van wat er gebeurt met en rondom een bewoner en welk effect dat op hem heeft. Kijk voor meer informatie op de website van DCM Nederland.

Nulmeting in de huiskamer

In april 2016 deed Lidwien Kroon van bureau G&D de nulmeting in de gezamenlijke huiskamer. Dit besloeg twee ochtenden. Het was voor de medewerkers best spannend. Eén van de medewerkers die aan het werk was, toen er geobserveerd werd: ‘Lidwien observeert de bewoners en niet jou. Maar hoe de bewoner reageert, is afhankelijk van hoe jij met de bewoner omgaat.’

Vluchtig contact

Een observatie uit de nulmeting: een medewerker zit bij een bewoner aan tafel en staat zonder uitleg op, simpelweg omdat een andere bewoner aandacht nodig heeft. De observatiemethode liet zien dat dit contact ‘vluchtig’ overkomt. De medewerkers beseften dat meer echte aandacht nodig is. Jeanette: ‘Het mooie is, je laat met zo’n meting zien wat er gebeurt, zonder te oordelen. Het geeft medewerkers meteen het inzicht in hoe het anders moet.’

Bewustwording bij medewerkers

De nulmeting maakte het welbevinden van bewoners inzichtelijk. Tegelijkertijd zorgde het bij de medewerkers voor veel herkenning. Daarmee bleek het ook een effectief middel voor de bewustwording van de medewerkers, een belangrijk startpunt voor gedragsverandering.

Vriendelijke en warme bejegening  

Ook mooie momenten werden geobserveerd. Jeanette: ‘Het was voor ons natuurlijk ook fijn om te horen wat er goed gaat en waar we trots op mogen zijn. We kregen terug dat de bejegening van onze medewerkers en vrijwilligers vriendelijk, warm en rustig is. Het welbevinden van de bewoners was positief.’ 

Cultuurspecifieke zorg is een meerwaarde 

De meerwaarde van de medewerkers met een andere culturele achtergrond werd in de nulmeting expliciet benoemd. Bij Raffy zijn veel Indische, Molukse en Indonesische medewerkers in dienst. Zij sluiten goed aan bij de bewoners, mede doordat zij de taal spreken. De DCM-meting liet zien dat deze cultuurspecifieke zorg van toegevoegde waarde is. 

Verbeterslagen maken

Na de terugkoppeling ging het team aan de slag met verbeteringen. Jeanette: ‘In de waan van de dag stap je zo weer in je oude patronen. Dus het is belangrijk dat het team verbeterslagen gaat maken en dat je ze daarbij helpt. Het is iets dat je samen moet doen.’ Er zijn verschillende interventies ingezet, zoals trainingen persoonsgericht werken en omgaan met dementie. En werkgroepjes en individuele coaching van medewerkers tijdens het werk. Cisca van Hoof, helpende in het team: ‘Iedereen werd betrokken en medewerkers kregen zelf ook hun persoonsgerichte aandacht. Dit maakte dat we met meer aandacht zorg konden gaan geven en het taakgerichte wat meer durfden los te laten.’ 

Omslag naar meer kleinschaligheid 

Een ander belangrijk thema dat met het team is opgepakt, is het invoeren van kleinschaligheid. De nulmeting liet zien dat het voor medewerkers een hele opgave is om aandacht, rust en overzicht te hebben voor zo veel bewoners in één ruimte. Kleinschaligheid invoeren betekende een verandering in de inrichting van de ruimtes, huiselijkheid, werkstructuren en de focus op aandacht.

Jeanette: ‘Kleinschaligheid was al langer een wens van de organisatie, maar nu kwam het geluid vanuit medewerkers zelf.’ Medewerkers schreven een plan dat in april 2017 in werking ging. Cisca was één van de drijvende krachten: ‘De omslag naar kleinschaligheid gaf ons het gevoel van: we kunnen en mogen het anders doen. Het was een extra prikkel. Door de vorm te veranderen, hadden we iets tastbaars waarin we persoonsgerichter konden gaan werken.’

Welbevinden significant verbeterd

In juni 2017 is er opnieuw een DCM-meting gedaan. Nu in één van de kleinschaligere huiskamers. De resultaten waren om trots op te zijn. Lidwien: ‘Wat me meteen opviel was hoe hard er gewerkt is aan de aanbevelingen van de eerste meting.’ Het meest opvallende verschil is de rust in de omgeving en het kalmerende effect daarvan op bewoners. Medewerkers merken onrust eerder op en kunnen daar effectiever op inspelen. Vergeleken met de nulmeting is het welbevinden van bewoners significant verbeterd. 

Cultuurspecifiek woonzorgcentrum Raffy

Raffy is een woonzorgcentrum voor Indische en Molukse ouderen in Breda. Ook biedt zij kleinschalig wonen voor wijkbewoners, thuiszorg en een locatie waar Turkse ouderen wonen: Lâle. Op de psychogeriatrische wooneenheid van Raffy wonen 25 bewoners met een Indische of Molukse achtergrond. Kijk voor meer informatie op de website van Woonzorgcentrum Raffy en Lâle Zorg. 

Meer rust bij de bewoners met dementie

Jeanette: ‘De medewerkers en vrijwilligers zagen al vooruitgang en zeiden: ‘Je ervaart rust bij de bewoners en dat is mooi.’ Je zag dat het beter was, maar de meting zorgt ervoor dat je het zwart op wit hebt. Niet alles is wat het lijkt. ‘Het is lekker rustig’ kan in onze beleving fijn zijn, maar als het betekent dat iemand maar zit in te dutten omdat hij niets te doen heeft, dan vind ik ‘rustig’ geen goed uitgangspunt. Met zo’n meting zie je wat er echt speelt.’ 

Meer persoonsgerichte activiteiten

De meting liet zien dat het vluchtige contact had plaatsgemaakt voor bewust contact met aandacht. De medewerkers zijn in de uitvoering van hun werk als eerste gericht op de bewoner en daarna op hun taak. Ook liet de meting zien dat er meer persoonsgerichte activiteiten aangeboden worden. Jeanette: ‘Zorgmedewerkers zijn zelf meer activiteiten in gaan zetten. Bewust van het feit dat er meer echte aandacht moest komen, zijn ze op een andere manier gaan kijken. Door zich te verdiepen in de bewoner voelen ze zich getriggerd om meer op zoek te gaan naar wat werkt.’ 

Onrust wegnemen

Dorien van Hal, gespecialiseerd verzorgende psychogeriatrie (GVP) in het team: ‘We verdiepen ons meer in de bewoner en we zoeken meer naar manieren om onrust weg te nemen. Soms is dat door mee te gaan in de beleving, soms door aandacht, een activiteit of met humor.’ 

Familie cliënt met dementie tevreden

Natuurlijk is het nog steeds belangrijk om ook de ervaringen van contactpersonen inzichtelijk te hebben. Interviews met contactpersonen laten zien dat ook zij tevreden zijn en de verbetering zien. Een dochter van een bewoonster: ‘Mijn moeder helpt met afwassen, ze wordt betrokken met activiteiten en dat vindt ze fijn. Medewerkers spreken de taal. Ook degenen die niet uit Indonesië komen, proberen toch wel de taal te spreken. Daar heb ik echt respect voor. De taal van vroeger is ook belangrijk bij dementie. Mijn moeder zegt zelf “ik ben blij hier”. Dat geeft een fijn gevoel.’ 

Auteur: Cantal van Vliet, verplegingswetenschapper bij Raffy en Bureau G&D