Casus 11: Veelbesproken seks

Ik stap de lift uit en val met mijn neus in de boter. Daar staan ze, aan het eind van de verpleeghuisgang onder het bordje ‘nooduitgang’. Je hoeft geen psycholoog te zijn om te zien dat de nood hoog is. Zij kust hem hartstochtelijk op zijn mond en pakt verliefd zijn oude gelaat in haar handen. De TL-lampen werpen fel licht op haar blauwe aderen. Hoewel ik zachtjes de gang op loop, in de hoop hen niet te storen, kijken ze beiden mijn richting op. Ze bekijken mij van top tot teen, fluisteren iets in elkaars oor en barsten in lachen uit. ‘Dag mevrouw Pekaar, dag meneer Tip.’ Geen respons. Ik zie haar handen verdwijnen in zijn gulp, ze trekt zijn broek naar beneden en haalt vol trots háár trofee eruit. Als een kind in een snoepwinkel kijkt ze hem met grote ogen aan. Ik versnel mijn pas en loop richting de huiskamer.

Overleg

'Dit gaat dus echt veel te ver. Ongepast! Ik heb hier op de opleiding nooit iets over geleerd. Had ik je al verteld dat ze gisteren in de tuin lagen, in hun blootje!’ En het was zo’n leuke man hé, voordat zij hier kwam wonen.’ Daar zitten ze op de bank in de huiskamer, al even opgewonden als mevrouw Pekaar en meneer Tip, met om hen heen een aantal duttende cliënten. Het is werkelijk een fraai gezicht. 

Ik pak een stoel en ga zitten. ‘Sarah, hier zijn wij niet voor aangenomen.’ ‘Waar zijn wij eigenlijk voor aangenomen?’, vraag ik. Monika gaat op het puntje van haar stoel zitten: ‘Om onze cliënten ondanks de dementie zoveel mogelijk van het leven te laten genieten.’ ‘En nu twijfelen jullie of ze wel genieten?’, vul ik aan. Een paar ernstige gezichten kijken mijn richting op. ‘Ik heb namelijk de indruk dat het hen aan genot niet ontbreekt.’

Spanning

Ja, de spanning loopt hoog op sinds de komst van mevrouw Pekaar op afdeling ‘Zeldenlust’. Niet enkel bij de verzorgenden, maar ook bij de heer Tip: weduwnaar, vader van twee dochters en opa van 6 kleinkinderen. Vanaf zijn twintigste jaar leidde hij met zijn Mientje een uiterst gestructureerd leven. Goed, ze was niet de liefde van zijn leven, maar hij was tamelijk tevreden. Ze was een goede moeder en geen seconde heeft hij zich ergens zorgen over te hoeven maken in zijn leven. Alles was uitgestippeld en overal waren afspraken over gemaakt. Behalve over hun seksleven.

Ontelbare keren heeft hij het bij zijn Mientje geprobeerd, maar ze gaf geen thuis meer. Ze kon het niet meer. Misschien had ze er na de komst van de kinderen ook gewoonweg geen zin meer in. Hij wachtte, hunkerde, zocht toenadering. Zoals die ene keer dat hij de slaapkamer had versierd met waxinelichtjes en Mientje zonder een woord te zeggen het grote licht aandeed, haar wekker zette en zich vervolgens omdraaide om te gaan slapen. Ja, het was slechts een kwestie van tijd totdat ook zijn verlangens verstikt zouden raken door de sleur van zijn bestaan.

Alzheimer

Noem het ironisch, maar het was Alzheimer die hem herinnerde aan zijn vergeten gevoelens of eigenlijk beter gezegd, Janna Anna Petronella Maria Pekaar. Twee maanden na zijn opname in het verpleeghuis deed deze voormalig docente aan het conservatorium haar intrede. Ze was bijzonder. Ontwikkeld, mondain, levenslustig. Haar zonnige bovenwoning was decennialang gevuld geweest met de prachtigste melodieën, de mooiste harmonieuze klanken. Het was dan ook niet verwonderlijk dat in het grauwe licht van het verpleeghuis waar ziekte, achteruitgang en de dood de boventoon voeren, de muziek in haar langzaam wegvloeide. Tot… de bewuste nacht van dinsdag op woensdag.

Ommetje over de gang

Janna, die wel vaker de stilte probeert te bezweren door het maken van een ommetje over de gang, komt omstreeks 02.00 uit bij het appartement van Tip. Hoe dit zo kwam weet eigenlijk niemand. Ze treedt de kamer binnen, gooit haar duster op de grond, trekt haar inco broekje uit en stapt in bed. Ze nestelt haar broze lijf tegen zijn warme lichaam aan, streelt met haar handen door zijn haren en kust hem in zijn nek. Hoewel ze geen afspraken hebben gemaakt over enige vorm van lichamelijk contact, gaat dit hen heel natuurlijk af. De heer Tip draait zich om, slaat zijn arm om haar heen en begint haar gezicht te kussen. Haar voorhoofd, haar wangen, haar mond. Ze drukt haar ooit zo stevige en volle boezem tegen zijn ingevallen borstkas aan. Hun blikken kruisen elkaar en even kijken ze elkaar diep in de ogen. Zonder woorden spreken ze dezelfde taal. Even geen Alzheimer, geen aftakeling, geen pijn, geen kilte. Daar, in dat dat kleine donkere verpleeghuiskamertje, vinden ze iets wat ze al lange tijd zijn kwijtgeraakt, zichzelf. En ja, dat meneer Tip er na al die jaren nog achter mag komen dat hij het ritme van de maat nog steeds te pakken heeft, dat is eigenlijk bijzaak.

Verzorgende Milou staat plotsklaps op uit de bank en gaat kaarsrecht staan: ‘Wist je trouwens dat ze elkaar ‘s avonds opzoeken! Vanochtend trof ik ze naakt aan in bed en wilden ze niet verzorgd worden of de medicatie innemen. We hebben nog mazzel dat ze de heup nog niet gebroken hebben.’

Uit elkaar

‘Op de opleiding heb ik hier niks over geleerd, ik vind het niet werkbaar en puberaal’, vult Roos aan. ‘Eergisteren heb ik ze gewoon uit elkaar gehaald hoor, ik was het zo zat. Ze lagen weer bij elkaar in bed, dus ik liep erop af en heb haar uit bed gehaald en naar de eigen kamer gebracht. Ze verzette zich hevig en begon heel hard te roepen om hulp. We hebben haar uiteindelijk met twee personen onder dwang moeten wegbrengen. Hij wilde haar natuurlijk achterna, dus moesten we hem ook nog tegenhouden. Op een gegeven moment begon hij te huilen. Dit gaat zo niet langer. Ik ben er voorstander van dat ze naar een andere afdeling gaat. Ze nemen de medicatie niet in, smeren met ontlasting, hij kan niet gedoucht worden want dan wil zij weer mee, ze kunnen uit bed vallen en de heup breken. En de maaltijden slaan ze ook al over, want ze willen niet van de kamer af. En hoe denk je dat het voor onze bezoekers is, daar wil ik niet eens aan denken’.

Turks Fruit

Goed, het is duidelijk dat het zo niet langer door kan gaan, hier moet over gesproken worden. Ik begrijp ook wel dat dit alles niet voldoet aan de verwachting van de gemiddelde verpleeghuisbezoeker. Je verwacht bingo, gaarkeuken, flauwe bietjes, cafeïnevrije koffie en duttende mensen. Het laatste dat je verwacht is te belanden in een scene van Turks Fruit, nou ja, de Alzheimerversie dan. En wat te denken van de dochters Tip… Ze waren zo gewend geraakt aan het vertrouwde beeld van pa achter de kruiswoordpuzzel. Ze hadden zich met moeite ingesteld op ‘luiers’, kukident en een urinaal. Niemand had hen voorbereid op een vader met laaghangend kruis, rennend over de afdeling, in een ultieme poging zijn genetisch materiaal veilig te stellen.

Liefde en lust

Maar wat ik vooral zie, is liefde. Liefde en lust tussen twee mensen die elkaar op het juiste moment ontmoeten en volledig in elkaar opgaan. Zonder angsten, zonder schaamte, zonder verleden. Het uit elkaar halen van de heer en mevrouw, het afwijzen, het corrigeren, het verbieden; ik en enkele verzorgenden met mij hadden sterk onze twijfels of dit überhaupt wel was toegestaan, buiten het feit dat we het niet wenselijk vonden. Om dit te onderzoeken en tot een goed plan te komen, besloten we een moreel beraad in te lassen.

Hoewel de gemoederen soms hoog opliepen, hebben we een manier gevonden om om te gaan met de problemen die de relatie met zich meebrengt en tegelijkertijd hun relatie te ondersteunen. En belangrijk, we zijn trouw gebleven aan onze missie. De missie waarmee we allen de zorg zijn in gegaan: onze cliënten het gevoel geven dat ze de moeite waard zijn om van te houden en het leven, ondanks de dementie, nog de moeite waard is om geleefd te worden.

Benaderingsplan

• Valrisico: de heer en mevrouw slapen in een éénpersoonsbed. Daar er in de kamer geen ruimte is voor een twijfelaar of tweepersoonsbed, het stel geen hinder lijkt te ondervinden hiervan en een grotere kamer niet beschikbaar is, besloten we een valmat naast het bed te leggen. Mochten ze onverhoopt vallen, dan neemt de kans op een breuk aanzienlijk af.
• Zorgweigering: mevrouw laat het niet toe dat de heer door een zuster verzorgd wordt. Mw. Pekaar kan de situatie niet duiden; in haar ogen verdwijnt haar vriend met een andere vrouw. Zodoende stimuleerden we het stel samen te douchen. Iedere ochtend zetten we de douche aan om hen uit te nodigen voor een heerlijke douchebeurt. Dit bleek veelal succesvol.
• Weigeren van medicatie: de medicatie wordt vrijwel steevast door de heer en mevrouw geweigerd (‘dat hebben we niet nodig hoor, met ons gaat het goed’). In overleg besloten we hen enkel de belangrijkste medicatie nog aan te bieden, verborgen in een stukje fruit, koek etc. Hierbij hanteerden wij een soort ‘room-service methode’.
• Grensoverschrijdend gedrag: seksueel gedrag in openbare ruimtes vinden wij niet acceptabel. Bij seksueel gedrag op de gang of huiskamer, verwijzen wij het stel op neutrale wijze naar hun appartement.
• Vader-dochter relatie: Dochter gaf gedurende het overleg te kennen graag wat meer tijd met haar vader alleen te willen doorbrengen. Daar mw. Pekaar haar vriend nauwelijks nog uit het oog verliest, bleek dit haast onmogelijk. Om tegemoet te kunnen komen aan de behoefte van dochter, spraken we met haar af dat ze vader niet meer ophaalt van de afdeling, maar beneden in het restaurant wacht terwijl wij mw. Pekaar afleidden met muziek. Ondertussen bracht een andere verzorgende de heer naar zijn dochter toe. Dochters werden überhaupt gedurende het proces door ons begeleid.
• Faciliteren van gedrag: het stel wordt regelmatig naar de kamer begeleid. Dit om seksueel gedrag in openbare ruimtes waar mogelijk voor te zijn en hen gewoonweg wat meer privacy te bieden.
• Uit het moreel beraad bleek dat een aantal verzorgenden het stel iedere avond uit elkaar haalde om vervolgens naar hun eigen kamer te begeleiden; dit tot veel verdriet van de heer en mevrouw. In het overleg spraken we af het stel juist iedere avond naar het appartement van Tip te begeleiden.
• Inco uittrekken: het stel bleek door hun inco-materiaal belemmerd te worden in hun seksuele activiteiten. Zodoende spraken we af hen zonder inco naar bed te brengen (temeer dat ze het toch telkens zelf al uittrokken) en hun beddengoed hierop aan te passen. Naast het bed plaatsen we een po-stoel.
• Maaltijden overslaan: daar het stel de maaltijden niet meer wensten te nuttigen op de woongroep, besloten we het eten op de kamer te serveren. Daar ze meer energie verbruikten dan voorheen, besloten we ze tussendoor meer hapjes aan te bieden. En steevast een grote kan sap neer te zetten op de kamer.
• Behoefte aan privacy: om te voorkomen dat men zomaar de kamer betrad, schaften we een ‘niet- storen’ bordje aan, wat wij regelmatig voor hen aan de deur hangen. Eveneens spraken we af dat bezoek vooraf laat weten wanneer het van plan is langs te komen. Dit om vervelende verrassingen te voorkomen.
• Dagactiviteit: de heer en mevrouw worden telkens uitgenodigd om deel te nemen aan groepsmomenten. Wanneer ze geen zin hebben, wordt dit geaccepteerd.

Bron

Blog van ouderenpsycholoog Sarah Blom over de veelbesproken seks van mevrouw Pekaar en meneer Tip op de verpleeghuisgang, op de website Dementieintheater.nl.