Intimiteit en seksualiteit bij dementie
Laatst bijgewerkt op: 30-09-2024
Intimiteit en seksualiteit horen bij het leven. Iedereen heeft in meer of mindere mate behoefte aan intimiteit en seksualiteit. Ook mensen met dementie. Dit is niet altijd een gemakkelijk onderwerp om te bespreken. Het zorgt voor ongemak en verlegenheid bij mensen met dementie én bij zorgprofessionals. Hoe maak je als zorgprofessional dit onderwerp bespreekbaar?
Wat betekenen intimiteit en seksualiteit?
Intimiteit
Intimiteit gaat over nabijheid, contact en verbondenheid tussen 2 of meer mensen. Dit kan op verschillende manieren:
- Lichamelijk: bijvoorbeeld hand-in-hand zitten, een knuffel, een arm om je heen.
- Emotioneel: waarbij iemand ‘nabijheid’ ervaart en zich niet of minder alleen voelt. Het delen van gevoelens als verdriet of blijdschap met elkaar.
- Spiritueel zoals bij het delen van een geloof: doordat mensen hetzelfde geloven kan een band ontstaan.
Verleen je als zorgprofessional lichamelijke zorg aan een persoon met dementie? Ook dit is een vorm van intimiteit. Het is belangrijk dat je je daar bewust van bent.
Intimiteit betekent ook ongestoord tijd met een dierbare kunnen doorbrengen. Bijvoorbeeld in de vorm van een persoonlijk gesprek of samen naar muziek luisteren. Privacy is hierbij erg belangrijk. Een plek waar je ongestoord samen kunt zijn.
Seksualiteit
Seksualiteit is het brede begrip van vrijen, soloseks, erotiek, geslachtsgemeenschap, seksueel plezier en bevrediging. Seks kan soms helpen om dicht bij elkaar te blijven, als praten steeds moeilijker wordt. Het is dan juist fijn om lichamelijk met elkaar te kunnen communiceren.
Invloed van dementie op seksualiteit en intimiteit
Wanneer iemand dementie heeft, kan de behoefte aan intimiteit en seks veranderen. Bij de persoon zelf en bij de partner. Soms wordt iemand seksueel veel actiever. Het kan ook zo zijn dat iemand geen of nauwelijks meer behoefte heeft aan seks. Bij de partner kunnen er ook nog gevoelens spelen als schuld om te vrijen met iemand die niet meer weet dat die persoon de partner is.
Maak het onderwerp bespreekbaar
Praten over intimiteit en seksualiteit is vaak lastig. Het is wel belangrijk om te doen. Wacht in elk geval niet tot de persoon zelf of de partner erover begint. Die durven de eerste stap niet altijd te zetten. Start zelf het gesprek en doe dat op een manier die bij jou past én aansluit bij de persoon met dementie of naasten. De intake kan een goede aanleiding zijn. Het bruggetje is dan bijvoorbeeld: ‘In onze organisatie vinden we het belangrijk om seksualiteit te bespreken met cliënten. Vindt u het goed als ik daar een paar vragen over stel?'.
Bij echtparen, waarvan één van hen in het verpleeghuis wordt opgenomen kun je bijvoorbeeld zeggen: 'Ik kan me voorstellen dat het lastig voor u is dat u door deze opname niet meer met elkaar samenwoont. Wij kunnen ons heel goed voorstellen dat u behoefte heeft aan privacy om u samen terug te trekken.’
Voorbeeldvragen
Een aantal voorbeeldvragen die je kunt stellen om meer te weten te komen, zijn:
- Kunt u me iets vertellen over de relatie met uw partner voordat die dementie kreeg? Was deze warm? Was deze vriendschappelijk? Waren jullie maatjes? Waren jullie nog steeds geliefden?
- Wat is er veranderd in de relatie met uw partner sinds uw partner dementie heeft? Wat is er verdwenen? Is daar iets voor in de plaats gekomen? Wat mist u het meest?
- Ervaren jullie nog momenten van verbondenheid? Welke zijn dat? Raken jullie elkaar nog aan? Liefkozen jullie elkaar nog? Zeggen jullie nog lieve dingen tegen elkaar?
- Hoe zouden wij jullie kunnen helpen om de kwaliteit van jullie relatie zo goed mogelijk te houden? Wat heeft u van ons nodig?
Bekijk ook de do’s en don’ts voor een gesprek in het thema Intimiteit en seksualiteit
Ongeremd gedrag bij dementie
Iemand met dementie kan soms niet meer inschatten wat gepast en minder gepast gedrag is: ze kunnen ontremd worden. Als zorgverlener kom je hierdoor soms voor lastige vraagstukken te staan: Hoe ga je om met iemand die in een huiskamer zichzelf bevredigt? Wat doe je als twee bewoners verliefd op elkaar worden? Hoe ga je er mee om als een bewoner seksueel ongeremd gedrag laat zien? Voor familie en naasten is dit vaak pijnlijk.
Het is dan van belang dat je als zorgverlener passend reageert. Probeer iemand te beschermen in zijn waardigheid. En probeer te onderzoeken of het gaat om een behoefte aan seksualiteit, intimiteit of aandacht.
Het roept ook de vraag op over wilsbekwaamheid: kan iemand met dementie keuzes maken over intimiteit en seksualiteit? Daar is moeilijk een duidelijk antwoord op te geven. Wilsonbekwaamheid is niet hetzelfde als willoosheid. Ook iemand met dementie kan duidelijk een wil tonen. Cognitieve functies zijn verminderd. Dit betekent niet dat van dingen kunnen genieten ook verstoord is. Elke cliënt met dementie en iedere situatie is weer anders. Lees in de casussen hoe andere zorginstellingen handelden.
Vrijheidsbeperkende maatregelen
Soms worden er veiligheidsmaatregelen genomen, zoals het plaatsen van camera’s en domotica. Besef dat deze maatregelen een invloed kunnen hebben op het gevoel van vrijheid van cliënten bij intimiteit en seksualiteit.
Hulpmiddelen bij seksualiteit en dementie
Voor bijna alles in de zorg zijn er hulpmiddelen beschikbaar en voor elke handeling of ongemak is wel iets uitgevonden om het leven gemakkelijker te maken. Hulpmiddelen op het gebied van intimiteit en seksualiteit worden vaak met schaamte bekeken. Maar er zijn allerlei mogelijkheden. Bijvoorbeeld om het samen slapen te faciliteren zoals duobedden of een matrassen-tussenstuk.
- De Vilans Hulpmiddelenwijzer geeft informatie over allerlei hulpmiddelen. Ook over hulpmiddelen voor seksualiteit.
- Ook is er voor ouderen (met en zonder dementie) de mogelijkheid van sekszorg. Dit is een vorm van hulpverlening waar een speciale seksverzorgende intimiteit op maat biedt. Lees meer over sekszorg op de pagina hulpmiddelen.
Meer informatie:
- Lees meer in het thema Intimiteit en seksualiteit bij ouderen
- Lees het artikel ‘Wat heerlijk om zo bij je te liggen. Intimiteit en seksualiteit bij mensen met dementie’ (pdf), Artikel van Frans Hoogeveen in Denkbeeld (2016).
- Download de 'Scholingmap over seksualiteit en ouderen' gratis op de website van Rutgers
- Bekijk de tips voor de partners van mensen met dementie op de website van dementie.nl
- Lees de publieksversie Liefde is alles (pdf), Publieksversie van het proefschrift van Tineke Roelofs (2018)
- Lees meer informatie op de website Zorgethiek.nu
