Valpreventie bij ouderen met dementie
Laatst bijgewerkt op: 10-09-2024
Mensen met dementie kunnen naarmate de ziekte vordert, situaties minder goed overzien en het risico op gevaar slechter inschatten. Zo ontstaat er een grotere kans dat de persoon met dementie zal vallen. Ouderen met cognitieve problemen en dementie vallen twee keer zo vaak als leeftijdsgenoten zonder deze problemen. Daarbij hebben ze vaak ernstiger letsel, herstellen zij minder snel en hebben een hogere kans op overlijden als gevolg van een val (Bridenbaugh & Kressig, 2020).
Naarmate de dementie bij de persoon met dementie vordert, kan deze de situaties minder goed overzien en het risico op gevaar slechter inschatten. Zo ontstaat er een grotere kans dat de persoon met dementie zal vallen of zal (ver)dwalen.
Type dementie heeft invloed op risico vallen
Het type dementie blijkt invloed te hebben op het risico om te vallen. Zo hebben mensen met Lewy Body dementie meer kans om te vallen dan mensen met de ziekte van Alzheimer. Over andere typen dementie, zoals vasculaire dementie en dementie als gevolg van Parkinson, is nog onvoldoende duidelijkheid.
Gedragsproblemen vergroten kans op vallen
Verder toont onderzoek dat gedragsproblemen die vaak samen gaan met dementie de kans op vallen ook vergroten. Denk aan ronddwalen, impulsiviteit en problemen met inschatten van omgevingsrisico’s en eigen capaciteiten. De medicatie die hier voor wordt voorgeschreven (stemmingsstabilisatoren, antipsychotica en antidepressiva) zorgen daarnaast ook voor een groter risico op vallen. Mensen met cognitieve problemen of dementie hebben vaak ook moeite met uitvoerende functies als plannen, geheugen en aandacht. Dit gaat samen met loopstoornissen, balansproblemen en het terugtrekken uit dagelijkse activiteiten. Dit leidt vervolgens tot een negatieve spiraal van verminderde spierkracht, balans en verhoogd valrisico.
Veiligheid en valpreventie bij dementie
Vrijheid is belangrijk, ook bij mensen met dementie. Zij kampen met verdriet en frustratie als ze door hun ziekte vrijheid moeten inleveren. Aan de andere kant worstelen zorgprofessionals en mantelzorgers regelmatig met de vraag hoe zij voor voldoende veiligheid kunnen zorgen. Hoe ga je als professional er mee om als een persoon met dementie (vaker) valt of verdwaalt? Naarmate de ziekte vordert, nemen de dilemma’s in de zorg voor mensen met dementie toe. Vaak onbedoeld met vrijheidsbeperking tot gevolg. Naarmate de dementie bij de persoon met dementie vordert, kan deze de situaties minder goed overzien en het risico op gevaar slechter inschatten. Zo ontstaat er een grotere kans dat de persoon met dementie zal vallen of zal (ver)dwalen.
Preventie van valincidenten bij ouderen
Als verpleegkundige of casemanager dementie heb je een belangrijke rol als het gaat over het signaleren en beperken van valrisico’s. Omdat uiteenlopende oorzaken kunnen leiden tot valproblematiek gebeurt dit bij voorkeur multidisciplinair. Maak hierbij gebruik van de multidisciplinaire richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen op richtlijnendatabase.nl.
Wat kun je als zorgverlener doen?
1. Signaleren van verhoogd valrisico bij ouderen met dementie en cognitieve stoornissen
Vroegsignalering kan bijdragen aan het verlagen van het risico op vallen en het beperken van de gevolgschade. Motorische problemen zijn namelijk vaak al zichtbaar vóór de diagnose van dementie. Er is nog weinig bekend over geschikte screeningstools om valrisico in kaart te brengen bij deze doelgroep. Het toetsen van uitvoerende functies en het afnemen van een looptest met dubbeltaak lijken hierin relevant te zijn.
2. Uitleg geven en betrekken
De valkans vermindert alleen als een cliënt gemotiveerd is en het nut inziet van maatregelen. Als de cliënt het risico op vallen onderschat of ontkent kun je als wijkverpleegkundige of casemanager dementie uitleg geven om de cliënt inzicht te geven en de juiste keuzes te laten maken. Betrek de cliënt actief bij het vaststellen van de doelen en het kiezen van maatregelen.
3. (Valpreventieve) beweegprogramma's bij dementie
Onderzoek laat zien dat valpreventieve beweegprogramma’s gericht op verbetering van spierkracht en balans bij zowel ouderen met cognitieve problemen als ouderen met dementie uitvoerbaar zijn en valrisico kunnen verlagen. Het bewijs voor de afzonderlijke programma’s is echter nog erg dun. Het is dus nog niet duidelijk welke oefeningen (kracht, balans, uithoudingsvermogen, flexibiliteit) en welke intensiteit het meest optimaal zijn om valrisico te verlagen bij deze doelgroep. Ga na welke cursus in de buurt van jouw cliënt buurt beschikbaar is (sociale kaart). Ook heeft bewegen voordelige effecten op onderliggende risicofactoren van vallen bij ouderen met dementie.
Verbeteren cognitief functioneren
Beweegprogramma’s kunnen ook bijdragen aan het verlagen van het valrisico bij deze doelgroep door in te spelen op verbeteringen in cognitief functioneren. Daardoor verlagen de eerdergenoemde risicofactoren voor vallen. Ook het toevoegen van cognitieve training aan valpreventieve beweegprogramma’s kan op deze manier bijdragen aan het verlagen van valrisico bij ouderen met dementie. Als laatste lijken aanpassingen in en om huis ook goed te werken om de valkans bij deze doelgroep te verlagen.
Een gepersonaliseerde aanpak lijkt momenteel het beste te werken in de praktijk. Zeker omdat de risicofactoren sterk per persoon verschillen door onder andere grote verschillen in cognitief functioneren. De betrokkenheid van een mantelzorger is bij deze doelgroep essentieel voor een goede uitvoering, alsmede het aansluiten bij wensen en behoeften van de persoon en naaste omgeving. Begeleiding en ondersteuning wordt steeds belangrijker naarmate de cognitieve stoornissen toenemen.
Dwalen bij dementie
Wil je weten hoe je als zorgverlener mensen met dementie kan ondersteunen wanneer hij of zij gaat dwalen? Lees het op de pagina Omgaan met (ver)dwalen.
