Rol van de mantelzorger bij palliatieve zorg

Laatst bijgewerkt op: 11-05-2023

Mantelzorg in de palliatieve fase verschilt van mantelzorg in andere situaties.

Mantelzorgers worden geconfronteerd met doodgaan, beslissingen rondom het levenseinde, afscheid nemen en daarmee gepaard gaande gevoelens van onzekerheid en angst. Bovendien is de mantelzorg in deze fase vaak complex en zwaar: gemiddeld zorgen deze mantelzorgers 33 uur per week voor hun naaste. Daarmee dreigt het risico op overbelasting.

Samenwerking met mantelzorger bij palliatieve zorg

In de palliatieve fase geven mantelzorgers naast psychosociale zorg en huishoudelijke zorg vaker persoonlijke verzorging zoals wassen en hulp bij aankleden. Ook verrichten zij vaker verpleegkundige taken zoals wondzorg of het innemen van medicatie. Om als ‘zorgverlener’ optimaal te kunnen functioneren, is het belangrijk dat je de naaste bij het ziekteproces betrekt en de juiste informatie geeft. Geef bijvoorbeeld informatie over de verzorgende taken zoals manier van wassen en gebruik van hulpmiddelen. Laat de mantelzorger daarnaast weten wat hij kan doen bij klachten van de cliënt en wanneer hij de arts moet waarschuwen.

Ondersteun de mantelzorger bij palliatieve zorg

In de ondersteuning van mantelzorgers is het belangrijk om hun behoeften te kennen. Behoeften van mantelzorgers liggen op het gebied van informatie, praktische ondersteuning, emotionele steun en inzicht in de eigen rol. Geef de mantelzorger informatie over wat hij kan verwachten zodat hij daar op kan inspelen. Verwijs door naar respijtzorg zodat de mantelzorger tijdelijk de zorg kan overdragen. Wees alert of de mantelzorger kan omgaan met zijn gevoelens, is er bijvoorbeeld sprake van schuldgevoel wanneer een naaste toch naar het ziekenhuis of verpleeghuis moet of is er sprake van angst en verdriet over wat komen gaat. Mantelzorgers schakelen niet snel hulp voor zichzelf in, laat de mantelzorger inzien dat dit best mag.

Omdat je als verzorgende of verpleegkundige regelmatig bij de cliënt bent, kun je goed signaleren of er sprake is van overbelasting en met het multidisciplinaire team actie nemen. De vier stappen om overbelaste mantelzorgers te voorkomen:

Herken mantelzorgers in een vroeg stadium.
Signaleer (dreigende) overbelasting.
Ondersteun mantelzorgers.
Verwijs mantelzorgers door.

Overbelaste mantelzorgers te voorkomen

Ook krijgt de mantelzorger te maken met de confrontatie dat de cliënt gaat overlijden, met beslissingen die genomen moeten worden rondom het levenseinde, het afscheid nemen en gevoelens, zoals angst, verdriet en onzekerheid die daarbij horen. Hierdoor dreigt er voor mantelzorgers overbelasting. Omdat je als verzorgende of verpleegkundige regelmatig bij de cliënt bent, kun je goed signaleren of hier sprake van is en met het multidisciplinaire team actie nemen.

Aandachtspunten om overbelaste mantelzorgers te voorkomen:

Stimuleer tijdig dat mantelzorgers hun eigen behoeften serieus nemen.
Overleg met de potentiële mantelzorger over wat deze kan en wil doen om van daaruit te komen tot een plan van aanpak.
Ga na hoe patiënt en mantelzorger omgaan met de ruimte die zij elkaar geven, de verdeling van taken en het uitspreken van behoeften.
Ga na welke mogelijkheden andere externe mantelzorgers kunnen bieden en hoe daarvan gebruik kan worden gemaakt en bespreek de belemmeringen om deze hulp te vragen.
Organiseer een gesprek met alle betrokken mantelzorgers om tot afstemming te komen van de verschillende taken.
Wijs op de mogelijkheid van het inschakelen van professionele hulpbronnen en stem deze af op de behoefte van de mantelzorger (ook te veel hulp en met name te veel zorgverleners kunnen een belasting vormen).
Benut mogelijkheden van respijtzorg (de tijdelijke overname van zorg om de mantelzorger even vrijaf te geven) en de inzet van vrijwilligers palliatieve terminale zorg (VPTZ).

Faciliteren van mantelzorger bij palliatieve zorg

Mantelzorgers zijn naast ‘zorgverlener’ ook partner, ouder, kind, familielid of vriend van de cliënt. Het is belangrijk om je bewust te zijn van deze dubbelrol. Geef de mantelzorger de mogelijkheid om zijn grenzen aan te geven over zijn zorgverleningstaak. Aan de andere kun je in een gesprek met de cliënt en de mantelzorger ook het verhaal en vragen van de mantelzorger aan bod laten komen wanneer de mantelzorger en cliënt hier samen moeilijk over in gesprek komen.

Goede afstemming met mantelzorger belangrijk

De mantelzorger, in het bijzonder de partner, kent de patiënt vaak als geen ander en kan belangrijke informatie verschaffen. Maak gebruik van deze kennis en stem met de mantelzorger af.

Meer informatie

Goede Voorbeelden Palliatieve Zorg: Bekijk het filmpje Mantelzorgondersteuning van ZonMw.
Meer informatie over hoe je overbelasting van mantelzorgers kan signaleren en welke ondersteuning je kunt bieden, vind je op pallialine.nl
Deze presentatie over interculturele palliatieve zorg besteedt ook aandacht aan de rol van familie. Bekijk de presentatie van Pharos op YouTube.