Pijn signaleren bij mensen met dementie

Pijn bij mensen met dementie is onderbehandeld. Dit betekent dus dat mensen met dementie regelmatig onnodig pijn hebben. Deze pijn kan de oorzaak zijn achter onbegrepen gedrag, net als een infectie. De pijn kan het gevolg zijn van de dementie, maar ook van de ouderdom.  

Dit betekent dat hoe pijn wordt ervaren en het voorkomen van pijn, kan veranderen als iemand dementie heeft. Er zijn ook aanwijzingen dat de soort dementie invloed heeft op dit proces. Mensen met vasculaire dementie zouden anders en vaker pijn ervaren dan mensen met de ziekte van Alzheimer.

Herkennen en signaleren van pijn 

Het is vaak lastig te bepalen waar de persoon met dementie precies last van heeft en waar het gedrag vandaan komt. Het kan ontstaan door een andere pijnlijke aandoening zoals gebitsproblemen, ontstekingen of (bot)breuken.

De oorzaak kan ook liggen in eenvoudige prikkels, zoals kleding die te strak zit, een gebit dat niet goed zit. Of iemand die nodig naar de wc moet. Een gevolg kan zijn dat het gedrag wordt behandeld en niet meer gezien wordt als signaal van pijn. Herkennen en signaleren van pijn bij mensen met dementie is erg moeilijk. Mensen met dementie kunnen vaak niet goed aangeven of ze pijn hebben. Zij uiten pijn op een andere manier, bijvoorbeeld door gedragsverandering.  

Naar schatting kan ongeveer 25% van de ouderen met dementie pijn niet aangeven via een zelfrapportageschaal. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het aangeven van pijn op een schaal van 1 tot 10 of geen pijn tot extreme pijn. Ouderen die dit niet (meer) kunnen aangeven, zijn voor de herkenning van pijn afhankelijk van de zorgverlener of mantelzorger. Hiervoor bestaan pijn-meetinstrumenten. 

Hoe gebruik je pijn-meetinstrumenten? 

Bedenk dat de instrumenten een hulpmiddel zijn om pijn te observeren en te meten. Kijk voor welke observatielijst jouw organisatie de voorkeur heeft. Een aantal van de meetinstrumenten speciaal om pijn te meten bij mensen met dementie, zijn: 

• PAIC 15: ‘Pain Assessment in Impaired Cognition’, (vrij vertaald: -pijnbeoordeling bij mensen met cognitieve problemen) helpt bij het herkennen van 15 signalen van pijn, verdeeld over 3 categorieën: gezichtsuitdrukkingen, lichaamsbewegingen en stemgeluiden. 
• PAINAD: De Pain Assessment in Advanced Dementia Scale (PAINAD) bestaat uit 5 items en is ontwikkeld voor mensen met gevorderde dementie. 
• PACSLAC-D: De Pain Assessment Checklist for Seniors with Severe Dementia bestaat uit 24 items. De items zijn geclusterd in 3 categorieën: gelaat, verzet/afweer en sociaal/emotioneel. Als een item aanwezig is tijdens de observatie, dan wordt deze gescoord. Een score van 4 of hoger duidt mogelijk op pijn. 

Behandelen van pijn 

Er is geen vaste behandeling voor pijn bij mensen met dementie. Dit hangt af van de persoon en de klachten. Soms is het mogelijk om de oorzaak van pijn weg te nemen of te behandelen met medicatie, ergotherapie of fysiotherapie. Als de persoon met dementie behandelingen krijgt voor de pijn, houd dan de effecten daarvan in de gaten. Wordt de pijn minder? Zijn er andere bijwerkingen?  

Meer informatie

• Lees het artikel Mensen met dementie zijn gevoeliger voor pijn (umcg.nl) (2020) 
• Sandra Zwakhalen, Pijn meten bij ouderen met dementie. TVZ128, 26–27 (2018).