Pijn signaleren bij mensen met dementie
Gepubliceerd op: 01-11-2015
Laatst bijgewerkt op: 03-10-2024
De helft tot driekwart van de mensen met dementie ervaart pijn. Door de mentale achteruitgang kunnen ze alleen niet of beperkt aangeven dat ze pijn hebben. Dit is een probleem. Zelfrapportage is namelijk nog steeds de meest gebruikte methode om pijn bij mensen met dementie te beoordelen, waarbij mensen zelf aangeven of en waar zij pijn ervaren. Pijn beperkt mensen in het functioneren en heeft invloed op de kwaliteit van leven. Meestal is er iets tegen de pijn te doen. Lees hoe je als zorgmedewerkers daarbij kan helpen.
Pijn bij mensen met dementie is onderbehandeld. Dit betekent dus dat mensen met dementie regelmatig onnodig pijn hebben. Deze pijn kan de oorzaak zijn achter onbegrepen gedrag, net als een infectie. De pijn kan het gevolg zijn van de dementie, maar ook van de ouderdom.
Dit betekent dat hoe pijn wordt ervaren en het voorkomen van pijn, kan veranderen als iemand dementie heeft. Er zijn ook aanwijzingen dat de soort dementie invloed heeft op dit proces. Mensen met vasculaire dementie zouden anders en vaker pijn ervaren dan mensen met de ziekte van Alzheimer.
Herkennen en signaleren van pijn
Het is vaak lastig te bepalen waar de persoon met dementie precies last van heeft en waar het gedrag vandaan komt. Het kan ontstaan door een andere pijnlijke aandoening zoals gebitsproblemen, ontstekingen of (bot)breuken.
De oorzaak kan ook liggen in eenvoudige prikkels, zoals kleding die te strak zit, een gebit dat niet goed zit. Of iemand die nodig naar de wc moet. Een gevolg kan zijn dat het gedrag wordt behandeld en niet meer gezien wordt als signaal van pijn. Herkennen en signaleren van pijn bij mensen met dementie is erg moeilijk. Mensen met dementie kunnen vaak niet goed aangeven of ze pijn hebben. Zij uiten pijn op een andere manier, bijvoorbeeld door gedragsverandering.
Naar schatting kan ongeveer 25% van de ouderen met dementie pijn niet aangeven via een zelfrapportageschaal. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het aangeven van pijn op een schaal van 1 tot 10 of geen pijn tot extreme pijn. Ouderen die dit niet (meer) kunnen aangeven, zijn voor de herkenning van pijn afhankelijk van de zorgverlener of mantelzorger. Hiervoor bestaan pijn-meetinstrumenten.
Hoe gebruik je pijn-meetinstrumenten?
Bedenk dat de instrumenten een hulpmiddel zijn om pijn te observeren en te meten. Kijk voor welke observatielijst jouw organisatie de voorkeur heeft. Een aantal van de meetinstrumenten speciaal om pijn te meten bij mensen met dementie, zijn:
- PAIC 15: ‘Pain Assessment in Impaired Cognition’, (vrij vertaald: -pijnbeoordeling bij mensen met cognitieve problemen) helpt bij het herkennen van 15 signalen van pijn, verdeeld over 3 categorieën: gezichtsuitdrukkingen, lichaamsbewegingen en stemgeluiden.
- PAINAD: De Pain Assessment in Advanced Dementia Scale (PAINAD) bestaat uit 5 items en is ontwikkeld voor mensen met gevorderde dementie.
- PACSLAC-D: De Pain Assessment Checklist for Seniors with Severe Dementia bestaat uit 24 items. De items zijn geclusterd in 3 categorieën: gelaat, verzet/afweer en sociaal/emotioneel. Als een item aanwezig is tijdens de observatie, dan wordt deze gescoord. Een score van 4 of hoger duidt mogelijk op pijn.
Tips voor het inzetten van de instrumenten
- Doe ervaring op met het instrument door te oefenen of een training te volgen.
- Scoor alles wat je ziet, ook wat normale uitingen zijn voor een bewoner. Bijvoorbeeld rimpels of kreunen. Vul het niet zelf in.
- Observatie van pijngedrag is een momentopname. Voer daarom de observatie meerdere keren uit in verschillende omstandigheden. Bbijvoorbeeld tijdens rust, fysieke activiteit, kauwen, en door verschillende zorgverleners.
- Als je goed wil observeren, dan kun je niet tegelijk zorg verlenen. Het heeft de voorkeur dat 1 medewerker de zorg verleent en de andere medewerker observeert.
Behandelen van pijn
Er is geen vaste behandeling voor pijn bij mensen met dementie. Dit hangt af van de persoon en de klachten. Soms is het mogelijk om de oorzaak van pijn weg te nemen of te behandelen met medicatie, ergotherapie of fysiotherapie. Als de persoon met dementie behandelingen krijgt voor de pijn, houd dan de effecten daarvan in de gaten. Wordt de pijn minder? Zijn er andere bijwerkingen?
Meer informatie over pijn bij dementie
- Lees het artikel Mensen met dementie zijn gevoeliger voor pijn (umcg.nl) (2020)
- Sandra Zwakhalen, Pijn meten bij ouderen met dementie. TVZ128, 26–27 (2018)
