Wet zorg en dwang in de wijk: Kennemerland organiseert regiobeleid IBS en maakt afspraken om onvrijwillige zorg te voorkomen

In het toepassen van de Wzd werd in de regio Kennemerland al veel samengewerkt in de aanpak van problematische situaties of gedrag. Ook de ondersteuning van huisartsen was goed geregeld, omdat zowel de specialist ouderengeneeskunde (SO) en verpleegkundige ouderengeneeskunde (VO) al op vaste basis de huisartsen ondersteunen. Op die manier nemen ze veel werk uit handen van huisartsen. Er zijn korte lijnen en een goede rolverdeling, o.a. door het MDO in een huisartspraktijk goed te organiseren.

Behoefte aan meer kennis

Professionals in de regio hadden wel nog behoefte aan kennis over de Wzd en duidelijkheid over de werkwijze. Denk aan thuiszorgmedewerkers, casemanagers, wijkverpleegkundigen, praktijkondersteuners huisartsen (POH) en huisartsen zelf. Bij het verbeteren van de kennis is het belangrijk dat de SO en VO hun kennis uitdragen en delen met alle partijen. Daarom zijn er scholingen in en tussen organisaties en wordt geleerd van casuïstiek door die te delen.

Geen keurslijf: iedere organisatie mag eigen beleid vormgeven

Jan den Bakker, regionaal projectleider, vertelt tijdens het webinar ‘Wzd in de wijk’ dat Movisie en Vilans organiseerden: ‘Een valkuil kan zijn dat je van de manier van werken een keurslijf maakt. Dat is niet de bedoeling. Uitgangpunt is dat iedere organisatie een eigen beleid hierin mag vormgeven. We werken wel samen met Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg (VVT-organisaties), maar iedere zorgorganisatie benoemt bijvoorbeeld zelf wie de  zorgverantwoordelijke is. Als we ons met elkaar in de regio maar wel aan de basisafspraken voor samenwerken houden.’

Afspraken in de regio om inzet onvrijwillige zorg te voorkomen

Jurriaan Bos, specialist ouderengeneeskunde: ‘Bij het maken van de afspraken kijken we naar het doel en de bedoeling. Dus hoe we omgaan met de Wzd en de praktijk van de thuissituatie. Uitgangspunt is er naar te streven de inzet van onvrijwillige zorg te voorkomen. De belangen van de cliënt en mantelzorger staan voorop en we gaan met hen hierover in gesprek. Het gaat erom dat we maatwerk leveren door samen te werken en professionele ondersteuning te bieden. Hierbij is altijd contact met de vaste ondersteuners, zoals de huisarts, SO en VO. Dat biedt houvast bij moeilijke dilemma’s. Afhankelijk van de problematiek en dillema’s wordt, via de vaste SO van de huisarts, op indicatie ook de expertise van andere deskundigen benut; zoals die van GZ-psycholoog of ergotherapeut.’

Meer zelfbeschikking en regie voor de cliënt

Het effect van genoemde professionele ondersteuning en de dialoog met cliënt en vertegenwoordiger is dat de psychogeriatrische cliënt meer beschermd wordt, en meer zelfbeschikking en regie krijgt. Daarnaast, onvrijwillige zorg kan ook een positieve uitwerking hebben op bijvoorbeeld het gedrag van de cliënt en eraan bijdragen dat iemand langer thuis kan wonen. Tegelijkertijd kent de onvrijwilligheid van zorg thuis ook grenzen. Bijvoorbeeld als het gedrag een ernstig gevaar oplevert voor iemand zelf en/of anderen. En als de veiligheid niet gegarandeerd kan worden, omdat er onvoldoende toezicht is op de thuissituatie. ‘Eenzijdig door de familie ingezette maatregelen worden niet overgenomen; we gaan dan in gesprek over alternatieven.

Afspraken over gegarandeerde IBS-opname

De crisisdienst GGZ voert de IBS uit, maar de VVT garandeert de opname. Dit loopt via een vast telefoonnummer en een triagist. Eerst vindt er vooroverleg plaats tussen de psychiater en de SO, voordat de IBS-procedure in gang wordt gezet. Dat is nodig om te bepalen of een cliënt binnen de GGZ of VVT moet worden opgenomen. Komt het tot een opname? Dan zijn IBS-opnames in de regio geconcentreerd op twee plekken.

Er zijn afspraken tussen VVT-organisaties gemaakt over gegarandeerde doorplaatsing. Jan: ‘Er is dus altijd een IBS-bed. Dan hoeft de huisarts en crisisdienst niet meer te zoeken. Mocht er op de twee plekken geen bed meer vrij zijn, dan wordt iemand doorgeplaatst naar een geoormerkt crisisbed in de regio. Zo kun je een IBS-opname altijd garanderen. Doe je dat niet, dan zal een crisisdienst GGZ er ook mee stoppen om IBS-opnamen te doen. We vangen nu zo’n 40 tot 50 IBS-opnames per jaar op. Dit lijkt misschien makkelijk, maar dat is het niet. Het vraagt iets van ons allemaal.’

Voordelen van gegarandeerde IBS-opname

• Huisartsen hoeven geen bed meer te zoeken​.
• GGZ-medewerkers hoeven niet rond te bellen.
• Cliënten komen op een goede plek terecht.
• Financieel verstandig: geen twee crisisdiensten​.
• Familie wordt minder belast.
• Andere zorgprocessen worden niet verstoord​.
• Bestaande kennis wordt benut en uitgebouwd​.
• Ook vanuit het ziekenhuis zijn er korte lijnen​.

Leren en verbeteren

• Er zijn uitgebreide scholingen in en tussen organisaties. Zij maken eigen keuzes over doelgroepen en vormen​.
• Er is een aantal gemeenschappelijke scholingen geweest van onder andere huisartsen, wijkverpleegkundigen, POH, casemanagers en gz-psychologen. Het doel was om breed en met elkaar te blijven leren van casuïstiek door die te delen. De scholing in de breedte hielp vooral in het bewustzijn waar onvrijwillige zorg aan de orde is.
• Belangrijk om de casuïstiek uit de praktijk steeds op te blijven halen en bespreekbaar te maken. Dit gebeurt bijvoorbeeld via www.wijkgerichte-zorg.nl waar je casuïstiek kunt delen en om feedback kunt vragen. Dit geeft input voor regionale scholingen.
• Er wordt verder gewerkt aan verantwoording op regionaal niveau. Het doel is om van alle organisaties die meedoen via cijfers en verhalen in beeld te brengen hoe het er in de praktijk aan toe gaat. Dat is ook belangrijk voor bijvoorbeeld de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en zorgverzekeraars om te zien of de samenwerking ook zo werkt zoals bedacht.