Hoe zet je Sensorische Informatieverwerking (SI) in voor mensen met dementie?

Fysio’s, ergotherapeuten, verpleegkundig specialisten. Bij Pleyade volgden zo’n twintig behandelaren een incompany training over SI, een nieuwe manier om naar (veranderd) gedrag te kijken. De GZ-psychologen Ester Bonten en Tamar van den Berg, beiden werkzaam bij Pleyade, geven er op locatie een lezing over voor een aantal geïnteresseerde zorgmedewerkers uit het land. 

Onverwachte schrikreactie

Aan het begin van de lezing worden de toehoorders opgeschikt door een hard geluid dat veroorzaakt lijkt te worden door kapot vallende borden en glazen. Iedereen kijkt om zich heen maar de rust keert snel terug als blijkt dat de geluiden uit een speaker komen. De bezoekers worden met opzet geconfronteerd met het lawaai, blijkt achteraf, om te laten zien wat een onverwachte schrikreactie teweeg kan brengen. Sommige mensen veren op, verstijven misschien of raken lichtelijk in paniek. Maar die onrust is snel verdwenen als duidelijk wordt waar de geluiden vandaan komen. 

Betekenis geven 

Het voorval is een mooi bruggetje naar Sensorische Informatieverwerking (SI). SI gaat over alle informatie (prikkels) die via de zintuigen binnenkomt en over de manier waarop je daarmee om kunt gaan. Deels hangt dat af van hoe oplettend je bent en of er veel of weinig prikkels bij je binnenkomen. Maar dat is niet het enige. Je moet ook iets met de informatie kunnen doen en er betekenis aan kunnen geven. Tamar geeft een voorbeeld: ‘Je ruikt koffie en concludeert dat je partner koffiezet. Daarna denk je na of je koffie wil drinken. En vervolgens beslis je om dat te doen.’

Risico overprikkeling

Bij mensen met dementie wordt het brein aangetast. Denken en kiezen wordt steeds moeilijker, net als het verwerken van informatie. Zij kunnen geen betekenis meer geven aan bepaalde situaties. Ook wordt het lastiger om prikkels te filteren. Voor mensen met dementie komen alle prikkels binnen alsof ze even belangrijk zijn. Esther: ‘Als je zelf niet meer de inschatting kan maken: wat is dat, wat moet ik er mee? Dan blijf je in de stresssituatie hangen en kun jezelf niet meer terugbrengen naar de rust. Vaak komt daar veranderd gedrag uit voort.’  

Problemen tijdens de ADL

Met SI lever je maatwerk en bekijk je: wat past er bij iemand qua aanpak? Wat kunnen we doen om iemand prikkels goed te laten begrijpen en de alertheid te laten afnemen? Welk zintuig zetten we daarbij in? Verzet bij de ADL is een van de situaties waarbij medewerkers van Pleyade vaker aan de slag gaan met SI. Meestal worden er videobeelden gemaakt van de situatie en vragenlijsten ingevuld. Reageert iemand bijvoorbeeld goed op stevige druk tijdens het wassen? Of vindt deze persoon een lichte kriebel aangenamer? 

Ook het draaien tijdens de zorg is een handeling die vaker tot problemen leidt. ‘Het evenwichtsorgaan functioneert niet meer goed dus mensen denken: help, ik val’, licht Tamar toe. ‘Omdat ze niet snappen wat er gebeurt, blijft het alarmsignaal in hun hoofd maar afgaan. En dan kunnen ze om zich heen slaan. Of in paniek de arm van de medewerker vastpakken.’

Doorslikken medicatie

Om de onvoorspelbaarheid te verminderen, kun je bekijken wat bewoners zelf nog kunnen doen qua draaiing. Esther: ‘Als ze hun lijf niet meer kunnen draaien, maar hun hoofd nog wel, kan het helpen om de cliënt te stimuleren om dat alvast een kant op te draaien. Het evenwichtsorgaan is dan veel minder in de alarmfase omdat de prikkel minder onverwacht komt.’

Een ander voorbeeld is het niet (willen) doorslikken van medicatie. De bittere smaak in de mond kan zorgen voor een weigering. Tamar geeft een voorbeeld van een bewoner die eindeloos kauwde op paracetamol. ‘We hebben bekeken hoe we de aandacht naar haar mond konden laten gaan. Dat bleek voor haar ‘kou’ te zijn. Met koud water, vla of yoghurt uit de koelkast kon ze haar medicijnen gewoon doorslikken.’

Onderprikkeling

Naast overprikkeling kan er ook sprake zijn van onderprikkeling. Dat betekent dat degene niet oplettend of vaak in gedachten ergens anders is. Mensen met dementie bevinden zich regelmatig in deze fase. Prikkels lijken langs hen heen te gaan. Er is geen echt contact. Om hen naar een ‘meer wakkere’ fase te brengen waarin ze meer kunnen ervaren en beleven, kunnen externe prikkels worden toegediend. Denk aan fellere verlichting, televisie, harder praten, zure of bittere smaken. 

Tamar: ‘Je kunt hier niet de hele dag mee bezig zijn. Maar je kunt wel gaan herkennen dat mensen in een lagere of hogere alertheidsfase zitten. Zodat je ze kunt helpen om terug te gaan naar een toestand waarin ze geen stress hebben maar wel genoeg kunnen ervaren.’