Praktijkverhaal: Moreel Beraad bij Marga Klompé

Peter Stevens: 'Vorig jaar zijn twee gespreksleiders geschoold in de methodiek Moreel Beraad. Door toename van zorgcomplexiteit en zorgzwaarte bij onze cliënten, nam de behoefte om casuïstiek te bespreken toe. Ook merkten we meer onderlinge spanningen in teams door de toegenomen complexiteit en werkdruk. Het lucht dan natuurlijk op om bepaalde dingen met elkaar te bespreken. Daarnaast levert uitwisseling ook nieuwe inzichten op doordat anderen wellicht een ander perspectief op een situatie hebben. Zo krijg je ook meer kennis in de teams. In de evaluatie vertelden medewerkers: "Ik heb een heldere diepere kijk op situaties gekregen waardoor ik er anders naar kijk" en "zo krijgen we meer respect voor elkaar".' 

Dilemma: cliënt met COPD die rookt

Trudy Schutter vult aan: 'Moreel beraad wordt ingezet bij het ervaren van een moreel dilemma: wat is in deze situatie het goede om te doen? Een protocol of richtlijn is dan niet voldoende. Je wilt bijvoorbeeld én recht doen aan de wens van de cliënt én een goede hulpverlener zijn. Wanneer deze waarden met elkaar botsen, spreek je van een moreel dilemma. Als voorbeeld: een medewerker vertelde me afgelopen week over de moeite die hij ervaart wanneer hij een cliënt met COPD na de behandeling een sigaret ziet roken. Moet je hier vanuit je professie iets mee of houd je vanuit respect voor de autonomie van de cliënt je mond?'

Leren en ontwikkelen

Henri Knol: 'Binnen de organisatie leren en ontwikkelen we door een zelfonderzoek naar je waarden en normen aan de hand van een concrete ervaring. Dat zelfonderzoek is onderdeel van een moreel beraad. Een neutrale gespreksleider begeleidt dit proces dat vooral een vragende en onderzoekende insteek kent. Als collega’s denk je samen na en bespreek je werksituaties die twijfels en vragen bij je oproepen: Is dit goed? In een moreel beraad ga je samen op zoek naar: Wat is goed om te doen op het juiste moment, op de juiste wijze en in de juiste maat? Denk hierbij aan een vraag van een specialist ouderengeneeskunde die op een gegeven moment behoefte had om samen met andere disciplines stil te staan bij een euthanasieverzoek door een bewoner: ‘Moet ik positief ingaan op dit verzoek of niet?’

Een ander klassiek voorbeeld is het toedienen van kalmerende middelen bij bewoners. Waar ligt de grens? Een verzorger kan in gewetensnood komen tijdens de confrontatie met de gevolgen van het toedienen van deze middelen. Het roept bij haar de vraag op: ‘Moet ik hier mee doorgaan of niet?’ In een moreel beraad ga je samen op zoek naar een passend beleid met aandacht voor mogelijke dilemma’s.'

Focus op eigen handelen

Bij steeds meer zorginstellingen is er aandacht voor ethiekondersteuning in de vorm van moreel beraad. Schutter: 'Het gaat bij een moreel beraad eigenlijk altijd om een morele handelingsvraag: Is het goed, juist, behoorlijk als ik dit doe in deze situatie? Het gaat altijd om een concrete situatie die de inbrenger zelf heeft meegemaakt.' 

'Je onderzoekt wat je eigen rol, overtuigingen en veronderstellingen zijn, waarbij je je eigen oordeel uitstelt. Moreel beraad is een gestructureerd gesprek waarin je samen een voorbeeld uit je eigen praktijk onderzoekt. Het is geen theoretische uitwisseling, maar gericht op het eigen handelen in concrete situaties. Wat doe jij of wat doe jij niet en waarom? Een geschoolde gespreksleider begeleidt dit boeiende en soms ook lastige gesprek.'

Moreel onderzoek bij agressie en seksualiteit op de werkvloer

'Een collega of een team initieert het moreel beraad. Gemiddeld vindt er één overleg per maand plaats. De gespreksleider beoordeelt of de situatie geschikt is om volgens de methodiek te bespreken,' vertelt Stevens. 'Bijvoorbeeld situaties die discussie in het team geven. Zo komt agressie regelmatig voor. Elke medewerker gaat hier anders mee om, ondanks dat we bepaalde regels met elkaar hebben afgesproken. De ene medewerker past deze meer nauwkeurig toe dan de ander of heeft er meer moeite mee. Medewerkers kunnen bijvoorbeeld uit geloofsovertuiging een ander standpunt hebben. Door dat te delen met elkaar geeft het inzicht waarom iemand een andere mening heeft. Het is juist belangrijk om emoties en wrijvingen met elkaar te delen.'

'Zo spraken we tien jaar geleden nauwelijks over seksualiteit, nu is het bijna aan de orde van de dag. Bewoners hebben hierin bepaalde behoeften. Dat is niet voor iedereen even gemakkelijk. Of als de kinderen van de bewoner moeite hebben met het seksuele gedrag van hun vader of moeder, vraagt dat professionele begeleiding van het team. We weten veel over kwaliteitskaders en persoonsgerichte zorg, dit vraagt ook om andere dingen van ons als medewerkers dan in het verleden. Moreel beraad sluit hierbij mooi aan.'

Positieve evaluatie

'We zijn gestart als pilot. Medewerkers waren positief. Moreel beraad voegt iets toe aan onze dienstverlening vanuit de organisatie. Je hoeft het niet altijd met elkaar eens te zijn, alleen dát soms uitspreken is al van meerwaarde,' licht Stevens toe. Schutter: 'Na een moreel beraad weet je dat je in sommige situaties geen tien kunt scoren en dat het blijft schuren. Maar je weet ook door goede argumentatie dat je in deze situatie zo goed als mogelijk hebt gehandeld.'

Saamhorigheid team

'De methodiek werkt en we maken er frequent gebruik van. Natuurlijk is het soms lastig wanneer de continuïteit van het team onder druk staat, maar ik heb wel het idee dat de behoefte om uit te wisselen met elkaar overheerst. Als er echt iets speelt, zijn mensen ook echt bereid om in gesprek te gaan met elkaar. Geen tijd hebben, is zeker begrijpelijk, maar dat is ook een beetje korte termijn denken. Op de lange termijn kun je juist heel veel baat hebben bij dit soort gesprekken. Het geeft ook begrip, veiligheid en saamhorigheid in het team. Wat wellicht weer leidt tot betere kwaliteit van zorg.' 

Tips

• Investeer als organisatie in goede scholing van gespreksleiders.
• Durf je kwetsbaar op te stellen. Houd het transparant en deel je vragen en dilemma’s met elkaar.
• Laat tijdgebrek niet leidend zijn.
• Bied in de jaarlijkse week van reflectie een geaccrediteerde workshop aan, zoals bijvoorbeeld ‘Wanneer moet ik mijn grens trekken?’.