Gedragsverandering hygiëne: maak het zo makkelijk mogelijk

Gepubliceerd op: 10-11-2023

Jezelf ’s morgens voornemen niet meer te snoepen en ’s avonds toch zwichten voor die bitterballen – iedereen herkent het. Of Mark Rutte en Jaap van Dissel die elkaar een hand geven, een paar tellen nadat ze iedereen dringend hebben gevraagd geen handen meer te schudden. Waarom is gedragsverandering zo lastig? Deskundigen Aranka Sinnema, Simone van Vugt en Lotte Smit geven meer inzicht en concrete tips. Want voor zorgprofessionals is het niet eenvoudig hun gedrag op het gebied van hygiënisch werken blijvend te veranderen.

‘De wil is er, het gedrag niet,’ zegt Aranka Sinnema over de voorbeelden. Ze is gedragsdeskundige bij bureau Duwtje. ‘Gedrag gaat voor een flink deel automatisch en volgt het liefst de weg van de minste weerstand. Bewust kiezen voor verandering is rationeel en kost tijd. Het vraagt focus en energie, terwijl we juist vaak moe zijn of afgeleid. Of stress hebben. Hoe meer problemen, hoe moeilijker het is om gedragsverandering vol te houden.’ Aranka geeft drie tips om gedrag succesvol te veranderen: maak het makkelijk, laat zien wat het oplevert en geef keuzevrijheid.

1. Maak het makkelijk

Herhalen helpt bij het goed herinneren en meer waarderen.
Afbeeldingen werken beter dan woorden, maak de boodschap visueel.

‘Die icoontjes met “wassen, afstand, testen, lucht” op de corona-persconferenties ondersteunden de gedragsverandering.’

2. Wat levert het op?

Geef feedback en inzicht, liefst visueel. Vergelijk het met het tracken van je gezondheidsgegevens op een smartphone in de thuisomgeving: zichtbare vorderingen stimuleren.
Beloon het verbeterde gedrag.

‘Engelse ziekenhuizen sturen bloeddonoren een berichtje zodra hun bloed daadwerkelijk gebruikt is. Zo zien zij dat hun donatie iets concreets oplevert en beseffen ze waarvoor ze het doen. Dat vinden ze fijn.’

3. Geef de keuze, autonomie is belangrijk

Geef verschillende mogelijkheden voor de manier of het moment waarop.
Keuzevrijheid maakt dat de gedragsverandering meer ‘van jezelf’ voelt en geeft daardoor een hogere kans van slagen.

‘Verbied liever geen zaken waarmee mensen hun persoonlijkheid uiten, zoals sieraden, vaak met emotionele waarde. Denk samen na over wat er wél kan. Misschien het onzichtbaar en hygiënisch dragen van sieraden, zoals in een binnenzak?’

Download de presentatie van Aranka Sinnema over gedragsverandering onderaan deze pagina.

Weerstand bij gedragsverandering

Veranderen roept altijd weerstand op, liever doe je iets zoals je het gewend bent. Deskundigen infectiepreventie moeten vaak in discussie om nogmaals te onderstrepen dat een trouwring of kettinkje echt niet mag. Als ze dan eindelijk het gevoel hebben een heldere afspraak te hebben, treedt nogal eens het fenomeen ‘ja zeggen – nee doen’ op: in de weekends gaan teams op de oude vertrouwde wijze door.

Elkaar onderling aanspreken op gedragsverandering is lastig omdat collega’s gelijk zijn aan elkaar en geen ‘sancties’ achter de hand hebben. Het is aan de leidinggevende actie te ondernemen als dat nodig is. Hetgeen – ook door de arbeidsmarktkrapte – vaak achterwege blijft: iemand kan niet gemist worden in het team en een vervanger is niet zomaar gevonden.

Simone van Vugt is adviseur Leren en Veranderen bij Vilans: ‘Denk er bij weerstand ook aan om in gesprek te gaan over de onderliggende waarden, over de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de mensen voor wie je zorgt. Voer dát gesprek.’

Haar collega Lotte Smit: ‘Ongeveer 95% van je gedrag gaat automatisch. Dat voelt prettig, comfortabel en veilig want zo doe je het immers altijd. Als je dat dan moet veranderen, betekent dat ongemak en pijn. Dat vermijden we het liefst.’ Ze geeft mee: ‘Houd bij weerstand ook in gedachten: iedereen wil veranderen, maar niemand wil veranderd worden.’

Wat is belangrijk bij gedragsverandering?

Simone en Lotte geven tien voorwaarden voor gedragsverandering op het gebied van hygiënisch werken:

Erken de pijn en het ongemak. Zonder sieraden werken voelt misschien heel ‘bloot’. Vraag hoe je iemand kunt helpen.
Onderwijs en bewustwording. Leg ook het waarom uit achter een regel, dat helpt onbewust gedrag veranderen in bewust gedrag.
Zorg voor laagdrempelige en beschikbare deskundigheid, een deskundige infectiepreventie of specialist ouderengeneeskunde die vragen kan beantwoorden.
De ondersteunende structuur moet duidelijk zijn: wat mag je precies van wie verwachten?
Goed voorbeeld doet goed volgen: focus op degenen die het goed doen, dat kan de norm in het team en de organisatie veranderen. Dat helpt ook leerlingen, stagiaires en invallers.
Let op voorbeeldgedrag bij bijvoorbeeld kwaliteitsverpleegkundigen en managers. Zij komen geloofwaardiger over als ze ook zelf hun haren in een staart doen en de trouwring thuis laten.
Zorg voor zichtbare reminders zoals posters naast de lockers of spiegels.
De materialen moeten op orde zijn, bijvoorbeeld gesloten prullenbakken.
Denk aan positief belonen zoals een cadeautje of een teamborrel.
Veranderen kost tijd, zeker gedrags- en cultuurverandering. Vooral in tijden van een hoog verloop en veel uitzendkrachten of zzp'ers. Gedragsverandering vraagt een lange adem.

‘Al deze elementen zijn belangrijk. Kijk bij een hygiëne-probleem in je team eens of er een ontbreekt. En bedenk: gedragsverandering vasthouden is het lastigst,’ stellen beide adviseurs.

Tips

Begin klein: wat kan ik zelf doen, wat kan ik morgen al doen?
Spreek hardop uit wat je van plan bent, net als ‘ik ben de BOB’.
Stel een doel en maak een stappenplan. Denk aan de borging.
Heb vooral aandacht voor degenen die het goed doen, creëer een positieve sfeer.
Elk stapje is er één.

Doe mee aan Samen werken aan infectiepreventie

Wil je aan de slag met het verbeteren van hygiënisch werken en het voorkomen van infecties? Het programma ‘Samen werken aan infectiepreventie’ ondersteunt jouw organisatie daar graag bij. Gedragsverandering en samenwerking staan in de aanpak centraal. Heb je interesse? Lees meer over het programma op de website van Vilans.

Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de ‘Inspiratiebijeenkomst: aan de slag met hygiëne en gedrag’ op 12 september 2023. Aranka Sinnema gaf een keynote over gedragsverandering. Simone van Vugt en Lotte Smit gingen daarna in een workshopsessie verder met het onderwerp.

Downloads

Stel je vraag aan