Afwegen en toepassen van onvrijwillige zorg
Laatst bijgewerkt op: 14-03-2025
Het doel van de Wet zorg en dwang (Wzd) is om onvrijwillige zorg zoveel mogelijk te voorkomen. Maar is onvrijwillige zorg toch nodig, dan moet je het zorgvuldig toepassen. Op deze pagina lees je wanneer en hoe je onvrijwillige zorg toepast.
Wanneer mag je onvrijwillige zorg toepassen?
Volgens de Wzd mag je onvrijwillige zorg normaal gesproken niet toepassen. Dit mag alleen bij ernstig nadeel. Onder ernstig nadeel verstaan we:
- De cliënt brengt zichzelf of anderen in levensgevaar.
- De cliënt brengt zichzelf of anderen ernstig lichamelijk letsel toe.
- De cliënt brengt zichzelf of anderen ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade toe.
- Verwaarlozing of 'maatschappelijk teloorgang' van de cliënt of anderen.
- De veiligheid van de cliënt is in gevaar.
- De cliënt zorgt met hinderlijk gedrag voor agressie van anderen.
- De algemene veiligheid van personen of spullen is in gevaar.
Grenzen aan ambulante zorg
De Wzd maakt onvrijwillige zorg buiten een instelling mogelijk. Maar dat betekent niet dat je koste wat kost een gedwongen opname moet voorkomen. Cliënten moeten de zorg krijgen die ze nodig hebben. En als dat niet meer verantwoord en veilig kan, is gedwongen opname nodig.
Zorgorganisaties kunnen zelf bepalen of en hoe ze onvrijwillige zorg geven. Ze zijn niet verplicht om onvrijwillige zorg te geven. En de cliënt kan een zorgorganisatie ook niet dwingen om dat te doen.
Keuze om onvrijwillige zorg toe te passen
Vind je het lastig om te bepalen of je toch onvrijwillige zorg moet toepassen? Deze 4 stappen helpen je om een keuze te maken:
- Verkennen: wat is er aan de hand? Wat kun je doen en wie zijn in deze situatie betrokken?
- Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke waarden, belangen en principes spelen hierbij een rol?
- Afwegen: denk goed na waarom je een bepaalde keuze maakt. Bedenk ook wat de mogelijke gevolgen zijn en voor wie. Wat zijn de gevolgen voor de cliënt als je iets doet of juist niet doet?
- Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.
Voordat je onvrijwillige zorg toepast
Als je onvrijwillige zorg toepast, moet je de volgende dingen hebben gedaan:
- Je hebt de situatie geanalyseerd.
- Je hebt de zorgvorm vastgesteld na overleg met de cliënt, de omgeving, specifieke deskundigen en andere relevante disciplines. Hierbij heb je de eisen van het stappenplan gevolgd.
- Je hebt aantoonbaar gezocht naar vrijwillige alternatieven.
- De onvrijwillige zorgvorm voldoet aan de criteria van proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit:
- Proportionaliteit betekent dat de zorgvorm niet te ver afwijkt van het doel.
- Subsidiariteit betekent dat je de minst ingrijpende zorgvorm inzet.
- Effectiviteit betekent dat het middel doelgericht is en niet langer duurt dan noodzakelijk.
- Je evalueert de onvrijwillige zorg volgens het stappenplan, of eerder als dat nodig is.
- Een rapportage en verantwoording liggen vast in het zorg- en ondersteuningsplan.
