Droge mond

De belangrijkste functies van speeksel zijn:

• Smeermiddel en bevochtiging: speeksel zorgt ervoor dat voedsel gemakkelijker door de mond en keel glijdt. Het voorkomt ook dat de mond en keel te droog worden. Voor mensen met een prothese zorgt speeksel voor betere vasthechting en meer comfort.
• Spijsvertering: speeksel bevat enzymen, zoals amylase, die helpen bij de afbraak van zetmeel in voedsel. Dit is het begin van de spijsvertering, omdat het de eerste stap is in het omzetten van complexe koolhydraten in eenvoudigere suikers.
• Bescherming van tanden en slijmvliezen: speeksel helpt gaatjes te voorkomen door zuren te neutraliseren en mineralen zoals calcium en fosfaat te leveren, die het tandglazuur versterken. Het houdt ook de lippen en slijmvliezen vochtig en soepel.
• Antibacteriële en antivirale eigenschappen: speeksel bevat stoffen die helpen bij het bestrijden van bacteriën en infecties in de mond.
• Spraak: speeksel speelt een rol bij het vormen van geluiden tijdens het spreken en helpt bij het smeren van de mond.
• Bijdragen aan smaak: smaakpapillen kunnen alleen goed werken als er voldoende speeksel aanwezig is.

Xerostomie en hyposalivatie

Xerostomie en hyposalivatie zijn termen die vaak door elkaar worden gebruikt, maar ze hebben verschillende betekenissen. Xerostomie betekent het gevoel van een droge mond. Hyposalivatie is een medische term die verwijst naar de meetbare vermindering van speekselproductie. Hierbij maken de speekselklieren niet genoeg speeksel aan. Vaak gaan xerostomie en hyposalivatie hand in hand, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Soms kan iemand een droge mond voelen (xerostomie) terwijl er toch genoeg speeksel is. Andersom kan er te weinig speeksel zijn zonder dat de persoon een droge mond voelt. Dit kan komen doordat de speekselproductie langzaam afneemt, waardoor iemand eraan went.

Hoe ontstaat een droge mond?

Droge mond (xerostomie) en/of minder speeksel (hyposialie) kunnen door veel verschillende dingen komen. Dit kan door ziektes komen, maar ook door de behandelingen van ziektes. Veelvoorkomende oorzaken zijn:

1. Medicijnen
2. Ziekte of aandoening
3. Functiestoornis van de speekselklieren

1. Medicijnen

Een droge mond wordt meestal veroorzaakt door de bijwerkingen van langdurig medicijngebruik. Bij ouderen komt dit vaak voor in combinatie met een afname van de cellen die speeksel produceren in de speekselklieren. Van ongeveer 800 medicijnen is bekend dat ze als bijwerking een droge mond kunnen veroorzaken. Welke medicijnen dit zijn, kun je vinden in het Farmacotherapeutisch Kompas (FTK). Medicijnen die vaak een droge mond veroorzaken, zijn onder andere:

• anticholinergica
• hypnotica
• benzodiazepinen
• antidepressiva
• spasmolytica
• anti-epileptica
• antihypertensiva
• antihistaminica
• opioïden
• cytostatica

2. Ziekte of aandoening

Aandoeningen die leiden tot een verminderde speekselproductie worden vaak veroorzaakt door veranderingen in de cellen van de speekselklieren. Voorbeelden hiervan zijn:

• Afname van de speekselklieren door bestralingstherapie
• Verstopping van de speekselklieren door speekselstenen of tumoren
• Auto-immuunziekten zoals het syndroom van Sjögren
• Bindweefselziekten zoals sclerodermie
• Ontstekingen van de speekselklieren, zoals parotis, hiv/aids of hepatitis C

3. Functiestoornis van de speekselklieren

Functiestoornis van de speekselklieren na bestraling van het hoofd-halsgebied komen vaak voor. Hoeveel schade er aan de speekselklieren ontstaat, hangt af van de dosis en duur van de bestraling. 

Minder vaak voorkomende oorzaken van een droge mond

• Een openmondademhaling en zuurstoftherapie kunnen zorgen voor een droge mond. De speekselproductie is vaak normaal maar door verdamping van speeksel ontstaan droge slijmvliezen. Daarnaast kan zuurstoftherapie leiden tot een verhoogde ademhaling, wat kan leiden tot een droge mond doordat er meer vocht wordt uitgeademd en het zuurstof langs de slijmvliezen stroomt.
• Problemen met de vochtbalans in het lichaam kunnen leiden tot een verminderde speekselproductie wat kan leiden tot een behoefte aan meer vocht in de mond. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals overmatig zweten, diarree of veel plassen.
• Mensen met ernstige nierziekten hebben vaak een droge mond door verstoringen in de mineralenbalans in het lichaam. Ook mogen zij vaak maar weinig drinken, wat een droge mondgevoel verergert.
• Stress, depressie en angst kunnen tijdelijk een verminderde speekselproductie veroorzaken. Ook een tekort aan vitamines kan minder speeksel en ontstoken slijmvliezen veroorzaken.
• Hormonale veranderingen kunnen de speekselproductie verminderen.
• Aandoeningen die gepaard gaan met aantasting van de zenuwen kunnen leiden tot een verminderde speekselproductie, zoals de ziekte van Parkinson en Alzheimer.

Aanbevelingen

Als een droge mond wordt veroorzaakt door verminderde speekselsecretie (hyposalie):

• Onderzoek de oorzaak van de verminderde speekselsecretie: bespreek met de arts of de medicatie kan worden aangepast of de onderliggende aandoening kan worden behandeld.
• Verhoog de mondverzorgingsmomenten naar 3-4 keer per dag en verleng de poetstijd naar drie minuten.
• Voor mensen met eigen tanden en kiezen is het advies om tandpasta te gebruiken die voldoende fluoride bevat (1450 ppm). Op advies van een tandarts of mondhygiënist kan eventueel een tandpasta met een hoger fluoridepercentage (zoals Duraphat 5000 ppm) worden gebruikt.
• Verwijs naar een mondhygiënist en/of tandarts voor extra adviezen en behandelingen.
• Controleer of het mogelijk is om de speekselsecretie te stimuleren. Als stimulatie mogelijk is:
  • Gebruik middelen die zowel kauwen als smaak stimuleren.
  • Kauw op suikervrije kauwgom of op groenten zoals wortels en komkommers.
  • Bespreek de mogelijkheid van acupunctuur als behandeling.
  • Een arts kan besluiten om medicatie zoals pilocarpine voor te schrijven.
• Als stimulatie niet mogelijk is, volg de aanbevelingen voor xerostomie.

Als er sprake is van een droge mond (xerostomie):

• Onderzoek of er sprake is van verminderde speekselsecretie of verminderde kwaliteit van het speeksel. Raadpleeg een tandarts of verwijs naar een gespecialiseerd centrum indien nodig.
• Bekijk welke oplossingen al worden gebruikt en controleer of deze negatieve effecten hebben op de mondgezondheid.
• Beperk indien mogelijk het roken en het drinken van koffie of thee.
• Stimuleer het drinken van (kraan)water. Voeg eventueel blaadjes munt, basilicum, schijfjes komkommer, framboos, druif of blauwe bes toe. Vermijd citrusvruchten zoals sinaasappel, citroen en limoen. Gebruik eventueel een spuitfles om de slijmvliezen te bevochtigen.
• Smeer de lippen in met een vochtinbrengende crème, maar gebruik geen vaseline.
• Overweeg het gebruik van watervernevelaars en luchtbevochtigers.
• Gebruik een speekselsubstituut zoals een gel of spray. Probeer verschillende producten uit om te zien welk substituut het beste werkt.
• Geef de volgende instructies of voer deze zelf uit:
  • Bevochtig de mondholte ruim met het speekselsubstituut (gel meerdere keren per dag, spray meerdere keren per uur).
  • Verspreid het middel met de tong of een Dentaswab door de mond.
  • Indien mogelijk mag de rest doorgeslikt worden ter bescherming van de slokdarm.
  • Herhaal dit zodra de mond weer droog aanvoelt, of elke 30 minuten.
• Gebruik een salvia-officinalis mondspoeling of dorstbundels (monddoekjes met ijskoud water en een vochtinbrengende lipcrème met menthol).
• Vermijd mondspoelingen die mogelijk irriterende stoffen zoals alcohol bevatten.
• Overweeg aanpassingen in de voeding:
  • Vermijd sterk gekruide, droge, plakkerige en harde voeding.
  • Beperk de inname van suikers (koolhydraten) in voeding en (fris)drank.
  • Neem samen met voedsel ook vocht in, en maak de voeding vochtig met jus of vruchtenmoes.
  • Zuigen op stukjes komkommer, ananas of crushed ijs kan verlichting bieden bij xerostomie in de terminale fase.
  • Overweeg een consult bij een diëtist.

Gebruik geen lemon swabs 

Het gebruik van lemon swabs wordt afgeraden. Citroenzuur kan het tandglazuur ontkalken en glycerine kan leiden tot uitdroging van het mondslijmvlies. Bovendien kunnen de zure swabs pijnklachten van de mondslijmvliezen verergeren. 

Bron

Alles over het gebit