Droge mond

De belangrijkste functies van speeksel

Speeksel is erg belangrijk voor de gezondheid en bij veel dagelijkse handelingen. We bespreken de belangrijkste manieren waarop speeksel je helpt.

Smeermiddel en bevochtiging

Speeksel zorgt dat voedsel makkelijker door de mond en keel glijdt. Ook voorkomt het dat de mond en keel te droog worden. Daarnaast zorgt speeksel dat gebitsprotheses zich beter vasthechten en comfortabeler zitten.

Spijsvertering

De enzymen in speeksel, zoals amylase, helpen zetmeel in voedsel af te breken. Dit is het begin van de spijsvertering. Het is namelijk de eerste stap om complexe koolhydraten om te zetten in eenvoudigere suikers.

Tanden en slijmvliezen beschermen

Speeksel helpt gaatjes voorkomen. Dat doet het door zuren te neutraliseren en door mineralen te leveren zoals calcium en fosfaat, die het tandglazuur versterken. Het houdt ook de lippen en slijmvliezen vochtig en soepel.

Antibacteriële en antivirale eigenschappen

Stoffen in speeksel helpen de mond te beschermen tegen bacteriën en infecties.

Spraak

Speeksel speelt een rol bij geluiden vormen als je spreekt. Daarnaast draagt het eraan bij dat de mond gesmeerd blijft.

Smaak

Zonder speeksel geen smaak. Smaakpapillen werken namelijk alleen goed als er genoeg speeksel is.

Xerostomie of hyposalivatie?

Veel mensen gebruiken xerostomie en hyposalivatie door elkaar. Maar deze termen hebben verschillende betekenissen. 

Xerostomie betekent het gevoel van een droge mond. Hyposalivatie is een medische term die verwijst naar meetbaar verminderde aanmaak van speeksel. Hierbij maken de speekselklieren dus niet genoeg speeksel aan. Een ander woord voor hyposalivatie is hyposialie.

Vaak gaan xerostomie en hyposalivatie samen, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Soms voelt iemand een droge mond, terwijl er toch genoeg speeksel is. Andersom kan er te weinig speeksel zijn zonder dat de persoon een droge mond voelt. Dit kan komen doordat iemand langzaam minder speeksel aanmaakt, waardoor die persoon eraan went.

Hoe ontstaat een droge mond?

Een droge mond (xerostomie) en te weinig speeksel (hyposalivatie) kunnen door veel verschillende dingen komen. We lichten hier 3 veelvoorkomende oorzaken uit: medicijnen, ziektes of aandoeningen en een functiestoornis van de speekselklieren. Ook staan we stil bij oorzaken die minder vaak voorkomen.

Medicijnen

Een droge mond komt meestal door de bijwerkingen van langdurig medicijngebruik. Bij ouderen is dit vaak in combinatie met een afname van de cellen die speeksel produceren in de speekselklieren.

Van ongeveer 800 medicijnen is bekend dat ze als bijwerking een droge mond kunnen veroorzaken. Deze medicijnen kun je vinden in het Farmacotherapeutisch Kompas (FTK). Onder andere de volgende medicijnen veroorzaken vaak een droge mond:

• anticholinergica
• hypnotica
• benzodiazepinen
• antidepressiva
• spasmolytica
• anti-epileptica
• antihypertensiva
• antihistaminica
• opioïden
• cytostatica

Ziekte of aandoening

Sommige aandoeningen leiden tot een verminderde speekselproductie. Vaak komt dit door veranderingen in de cellen van de speekselklieren. Voorbeelden hiervan zijn:

• afname van de speekselklieren door bestralingstherapie;
• verstopping van de speekselklieren door speekselstenen of tumoren;
• auto-immuunziekten zoals het syndroom van Sjögren;
• bindweefselziekten zoals sclerodermie;
• ontstekingen van de speekselklieren, zoals bij parotis, hiv en aids of hepatitis C.

Functiestoornis van de speekselklieren

Na bestraling van het hoofd-halsgebied werken de speekselklieren vaak niet meer goed. Hoeveel schade er ontstaat aan de speekselklieren, hangt af van de dosis en de duur van de bestraling. 

Minder vaak voorkomende oorzaken van een droge mond

• Een openmondademhaling en zuurstoftherapie kunnen zorgen voor een droge mond. De speekselproductie is vaak normaal, maar door verdamping van speeksel ontstaan droge slijmvliezen. Daarnaast kan zuurstoftherapie leiden tot een verhoogde ademhaling, wat ook kan leiden tot een droge mond. Je ademt dan namelijk meer vocht uit en het zuurstof stroomt langs de slijmvliezen.
• Problemen met de vochtbalans in het lichaam kunnen leiden tot een verminderde speekselproductie. Daardoor heeft iemand behoefte aan meer vocht in de mond. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals overmatig zweten, diarree of veel plassen.
• Mensen met ernstige nierziekten hebben vaak een droge mond door verstoringen in de mineralenbalans in het lichaam. Ook mogen zij vaak maar weinig drinken, wat het droge mondgevoel verergert.
• Stress, depressie en angst kunnen tijdelijk zorgen voor een verminderde speekselproductie. Ook een tekort aan vitamines kan minder speeksel en ontstoken slijmvliezen veroorzaken.
• Hormonale veranderingen kunnen de speekselproductie verminderen.
• Aandoeningen die samen gaan met aantasting van de zenuwen kunnen leiden tot een verminderde speekselproductie. Voorbeelden zijn de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer.

Wat kun je doen tegen een droge mond?

Droge mond door hyposalivatie

• Zoek naar de oorzaak. Bespreek met de arts of het mogelijk is de medicatie aan te passen of de onderliggende aandoening te behandelen.
• Verhoog de mondverzorgingsmomenten naar 3 tot 4 keer per dag en verleng de poetstijd naar 3 minuten.
• Voor mensen met eigen tanden is het advies om tandpasta te gebruiken met genoeg fluoride (een concentratie van 1450 ppm). Op advies van een tandarts of mondhygiënist kunnen zij zo nodig ook een tandpasta met meer fluoride gebruiken, zoals Duraphat 5000 ppm.
• Verwijs naar een mondhygiënist of tandarts voor extra adviezen en behandelingen.
• Is het mogelijk om de aanmaak van speeksel te stimuleren? Doe dan het volgende:
  • Gebruik middelen die zowel kauwen als smaak stimuleren.
  • Laat de cliënt kauwen op suikervrije kauwgom of groenten, zoals wortels en komkommers.
  • Bespreek de mogelijkheid van acupunctuur als behandeling.
  • Een arts kan medicatie zoals pilocarpine voorschrijven.
• Als stimulatie niet mogelijk is, volg dan de aanbevelingen voor xerostomie.

Droog gevoel in de mond (xerostomie)

• Onderzoek of er minder aanmaak of kwaliteit van het speeksel is. Raadpleeg een tandarts of verwijs naar een gespecialiseerd centrum als dat nodig is.
• Bekijk welke oplossingen al worden gebruikt. Controleer of deze een negatief effect hebben op de mondgezondheid.
• Adviseer minder te roken en minder koffie en thee te drinken.
• Moedig aan om meer water te drinken. Je kunt voor de smaak ook blaadjes munt, basilicum, schijfjes komkommer, frambozen, druiven of blauwe bessen toevoegen. Gebruik geen citrusvruchten zoals sinaasappel, citroen en limoen. Je kunt ook een spuitfles gebruiken om de slijmvliezen te bevochtigen.
• Smeer de lippen in met een vochtinbrengende crème, maar gebruik geen vaseline.
• Denk na over het gebruik van watervernevelaars en luchtbevochtigers.
• Gebruik iets om het speeksel te vervangen (substituut), zoals een gel of spray. Probeer verschillende producten om te zien welke het beste werkt. Geef de volgende instructies of voer ze zelf uit:
  1. Maak de mondholte goed vochtig met het speekselsubstituut. Doe dit meerdere keren per dag met gel of meerdere keren per uur met spray.
  2. Verspreid het middel door de mond met de tong of een dentaswab.
  3. De rest mag doorgeslikt worden om de slokdarm te beschermen.
  4. Herhaal dit zodra de mond weer droog aanvoelt, of elke 30 minuten.
• Gebruik een mondspoeling met salie (salvia officinalis) of dorstbundels (monddoekjes met ijskoud water en een vochtinbrengende lipcrème met menthol). Mondspoelingen mogen geen mogelijk irriterende stoffen zoals alcohol bevatten.
• Kijk naar mogelijke aanpassingen in de voeding:
  • Vermijd eten dat sterk gekruid, droog, plakkerig of hard is.
  • Let op dat eten en dranken niet veel suikers (koolhydraten) bevatten.
  • Neem samen met voedsel ook vocht in. Maak het eten vochtig met jus of vruchtenmoes.
  • Bij xerostomie in de terminale fase kan zuigen op stukjes komkommer, ananas of gebroken ijs verlichting bieden.
  • Overweeg een consult bij een diëtist.

Gebruik geen lemon swabs 

Het gebruik van lemon swabs wordt afgeraden. Citroenzuur kan het tandglazuur ontkalken en glycerine kan leiden tot uitdroging van het mondslijmvlies. Bovendien kunnen de zure swabs pijnklachten van de mondslijmvliezen verergeren.

Bron

Allesoverhetgebit.nl