Afweergedrag bij mondzorg

Afweergedrag is elk gedrag van de cliënt dat het geven van goede mondzorg bemoeilijkt of verhindert. Afweergedrag bij mondzorg kan op verschillende momenten manieren tot uiting komen:

De cliënt:

• komt niet op de stoel zitten
• laat de tandenborstel niet toe
• laat het gebit niet in de mond plaatsen
• loopt weg
• weigert verbaal (‘Ik wil niet’)
• duwt de tandenborstel weg, of (de hand van) de verzorgende
• bijt op de tandenborstel
• wendt zijn/haar hoofd af
• houdt zijn/haar mond dicht
• houdt zijn kiezen op elkaar
• kokhalst

Oorzaken afweergedrag

De oorzaken van afweergedrag bij mondzorg kunnen bij de cliënt of bij de verzorgende liggen.

De cliënt:

• heeft een aandoening van het zenuwstelsel of de spieren, zoals apraxie (onvermogen om bewuste bewegingen uit te voeren)
• heeft pijn door gebitsproblemen of ontstekingen in de mond
• is vermoeid na de zorg
• zit of ligt in een verkeerde houding
• snapt niet wat de bedoeling is
• herkent het gebit niet
• is angstig, heeft een onveilig gevoel
• is snel afgeleid, concentratiestoornis

De zorgverlener:

• handelt niet adequaat (loopt bijvoorbeeld steeds weg)
• verliest de aandacht tijdens het helpen
• staat verkeerd achter de cliënt
• staat verkeerd voor de cliënt
• is ongeduldig
• geeft geen goede uitleg/instructie
• stelt de cliënt niet op zijn of haar gemak
• weet niet goed wat hij of zij moet doen

Omgaan met afwerend of probleemgedrag 

Afwerend of probleemgedrag kan plotseling ontstaan, af en toe optreden of chronisch zijn. Dit gedrag kan soms voortkomen uit veranderingen in de manier waarop zorgverleners begeleiding bieden. Het is nuttig om te kijken naar de begeleidingsstijl vóór, tijdens en na het ontstaan van het probleem. Daarnaast is het belangrijk om te onderzoeken of er veranderingen in de omgeving zijn geweest, zoals een ander ritueel, een andere tandenborstel of een nieuw merk tandpasta, die invloed kunnen hebben.

Om te begrijpen waarom iemand afwerend reageert bij de dagelijkse mondverzorging, is het van belang dat een zorgverlener een goede vertrouwensrelatie heeft met de cliënt en zijn of haar levensgeschiedenis goed kent. Het betrekken van naasten is hierbij belangrijk, omdat zij vaak bekend zijn met gewoontes uit het verleden en waardevolle ondersteuning kunnen bieden. Open gesprekken met hen over het gedrag en het belang van goede mondverzorging kunnen hierbij helpen. Indien nodig kunnen motiverende gespreksvaardigheden worden ingezet. Elke stap vooruit, hoe klein ook, is een stap in de goede richting.

Als angst een rol speelt, kan het zinvol zijn om de oorzaak van deze angst te onderzoeken. Kleine aanpassingen kunnen soms al verbetering brengen, maar soms is een intensiever traject nodig. In dat geval kan het inschakelen van een gedragsdeskundige, psycholoog of orthopedagoog helpen, bijvoorbeeld voor de behandeling van een onderliggend psychisch trauma.

Vijfstappenplan

Het is belangrijk om afwerend of probleemgedrag bij dagelijkse mondverzorging op een gestructureerde manier aan te pakken. Hierbij kun je de stappen volgen van het vijfstappenplan ‘Afweergedrag bij mondverzorging van cliënten met dementie’. Deze stappen zijn: het vaststellen van het probleem, het verzamelen van gegevens, nader onderzoek, een plan van aanpak maken en evalueren.

Voor de cliënt is het belangrijk dat alle zorgverleners op dezelfde manier handelen. Dit zorgt ervoor dat de situatie voorspelbaar blijft voor de cliënt. Daarom is het goed om bij regelmatig afwerend of probleemgedrag dit met verschillende zorgverleners te bespreken. Dit kan bijvoorbeeld met de specialist ouderengeneeskunde, huisarts, verpleegkundig specialist, ergotherapeut, logopedist, psycholoog, orthopedagoog of mondzorgprofessional.

Praktische benaderingswijzen

In de Richtlijn Mondverzorging zijn handvatten opgenomen voor zorgverleners voor het omgaan met afwerend of probleemgedrag of het minder bedreigend maken van de dagelijkse mondverzorging.