Competenties cultureel-sensitief zorgen

Als leidinggevende van een team (of als lid van een zelfsturend team) kun je stimuleren dat cultuur-sensitieve zorg de standaard wordt. Zorgmedewerkers houden dan rekening met de ‘eigenheden’ van de ander ook al verschillen die van hun manier van denken en doen ofhoe zij in het leven staan. Het gaat hierbij niet alleen om culturele verschillen maar ook om verschillen in leefstijl en sociale verschillen.

Culturele verschillen in de zorg

Hoe is het om als je hier niet geboren bent, in een verzorgingshuis te belanden?
Kan je je voorstellen dat iemand een ander geloof heeft? Wat weet je eigenlijk van die religie?
Hoe voel je je als Surinaamse of Antilliaanse zorgmedewerker in een wit verzorgingshuis?

Zoek de overeenkomsten

We hebben het in dit thema vooral over de verschillende behoeften van groepen ouderen. Dan zou je bijna vergeten dat er ook heel veel overeenkomsten zijn.
Eigenlijk willen alle ouderen:

Zich thuis voelen in een veilige woonomgeving.
Invloed hebben op de tijd waarop er hulp komt.
Praktische invulling geven aan hun religieuze behoeften of levensovertuiging.
Een zorgmedewerker kunnen vertrouwen.
Goede informatie ontvangen over mogelijkheden in de zorg

Maar er zijn ook verschillen, bijvoorbeeld in dagelijkse gewoonten, beleving van ziekte, omgang met de dood, het belang van gemeenschap.

Dagelijkse gewoonten

Bekende verschillen zijn de mate van behoefte aan baden, de kamertemperatuur, mogelijkheden om dagelijks te bidden. Veel moslims en ook mensen met een joodse achtergrond bereiden hun eten op grond van religieuze voorschriften. Ook de kledingstijl en de inrichting van iemands huis kunnen veel vertellen over iemands dagelijkse manier van leven: Chinezen geloven dat rood geluk en voorspoed brengt, dus zij zullen graag in een rode omgeving willen wonen. Voor Hindoestanen is de kleur oranje van grote betekenis.

Beleving van ziekte

De manier waarop mensen ziekte beleven is voor een deel cultureel bepaald. In het westen gaat men doorgaans uit van een lichamelijke, rationele verklaring. Terwijl andere culturen en religies ziekte en genezing vaak verklaren door God of bovennatuurlijke oorzaken.

Bij palliatieve zorg kunnen mensen bijvoorbeeld verschillen in:

rituelen
de mate van vertrouwd zijn met palliatieve zorg, de mate van mantelzorg
gewoontes met betrekking tot bijvoorbeeld hygiëne, omgang man-vrouw, tonen van emoties
opvattingen over leven en dood
openheid over de diagnose

Gemeenschap

Veel mensen met een migratieachtergrond hechten een andere waarde aan de gemeenschap dan in de overheersende Nederlandse cultuur. De rol van familie is vaak belangrijker. Uithuisplaatsing van een zorgbehoevende oudere ligt bijvoorbeeld gevoelig. Hierdoor komt het voor dat mensen langer thuis blijven wonen dan gezien hun zorgbehoefte verantwoord is. Ook heeft de familie over het algemeen een grotere stem bij besluitvorming. Het kan voorkomen dat familieleden de wens uiten dat de cliënt niet zelf betrokken wordt in het gesprek omtrent diagnose, prognose, behandeling, begeleiding.

Open houding

Culturele verschillen vragen vooral om een open, begripvolle houding en open communicatie. Verdiep je in iemand, in de individuele cliënt. Want anders loop je de kans in stereotypen te blijven hangen.

Tip: Lees over intercultureel communiceren in de zorg

Cultuur-sensitief in 4 stappen

Om cultuur-sensitief te kunnen zorgen zijn 4 stappen belangrijk:

Bewustwording: ken jezelf. Zorgmedewerkers onderzoeken hun eigen waarden, normen en overtuigingen. Wie ben ik en wat doe ik waarom? Uit welk ‘nest’ kom ik? Welke (voor)oordelen heb ik? Wat is mijn eigen culturele identiteit? Pas als je weet wie je zelf bent, kun je de ander beter leren kennen en waarderen. En dus beter ingaan op zijn wensen of behoeften.
Kennis: leer de ander kennen. Creëer ruimte en tijd voor medewerkers zodat zij écht contact hebben met de ander om hem of haar goed te leren kennen. Wat zijn diens overtuigingen en gevoeligheden? Waarom reageert iemand zoals hij reageert? Medewerkers hebben culturele kennis nodig. Die is niet alleen te vinden in boeken of op internet maar vooral door met de ander in gesprek te gaan.
Gevoeligheid: verschil mag er zijn. Cultuursensitief zorgverlenen kan alleen als je de ander als gelijkwaardige partner-in-zorg beschouwt. Niet iedereen is gelijk, maar iedereen is wel gelijkwaardig. Echt partnerschap kenmerkt zich door vertrouwen, acceptatie en respect. Door de ander op gepaste wijze te ondersteunen en te bejegenen. Leidinggevenden vervullen hierin een voorbeeldrol.
Competentie: maak het verschil. Zorg dat medewerkers cultuursensitief zorgverlenen door deze kennis, inzichten en vaardigheden toe te passen. Medewerkers kunnen iemand op gepaste en respectvolle wijze bejegenen en behandelen. Ze zijn zich bewust van vooroordelen, racisme en andere vormen van buitensluiten of discriminatie en bestrijden deze. Ze hebben kennis van mensen- en burgerrechten om op cliëntniveau het verschil te kunnen maken.

Deze vier stappen zijn benoemd door Irena Papadopoulos, professor ‘Transculturele zorg’ Middlesex University in Londen. Zie ook het aritkel 'Ben jij cultureel competent?' (pdf) in tijdschrift LVW.