Lerend vermogen bij dementie

Laatst bijgewerkt op: 14-10-2024

Mensen met dementie kunnen nog steeds nieuwe dingen leren, opnieuw leren of juist afleren. Dit noemen we ook wel je lerend vermogen gebruiken. Dit moet wel op een goede manier gebeuren. Zo kun je mensen met dementie nieuwe gewoontes aanleren, zoals nieuwe wandelroutes of omgaan met handige technologieën. Lees op deze pagina over de voordelen en mogelijkheden van het lerend vermogen.

Hoe mensen met dementie toch nog kunnen leren

Het is misschien verrassend dat mensen met dementie nog kunnen leren. Hiervoor heb je namelijk een goed geheugen nodig en juist hun geheugen is vaak beschadigd.

Toch zijn bij dementie niet alle delen van het geheugen even erg aangetast. Daardoor werken sommige delen van het geheugen nog wel goed. En dus kunnen ze nog steeds nieuwe dingen leren. Dit geldt voor zowel mensen met beginnende dementie als mensen met meer gevorderde dementie.

Opnieuw vaardigheden leren

Wordt de dementie bij iemand erger? Dan zie je vaak dat die persoon steeds minder vaak activiteiten begint. Mensen met dementie verliezen daarnaast vaardigheden. Dit zijn talenten of dingen die iemand goed kan.

Vaardigheden zijn belangrijk, omdat ze positieve effecten hebben op het lichaam en de geest. Door vaardigheden opnieuw te leren kunnen mensen met dementie bovendien langer zelfstandig blijven.

Meer kwaliteit van leven door lerend vermogen

Het is belangrijk om te weten wat je wilt bereiken met het lerend vermogen. Het gaat dus niet om simpelweg mensen dingen aanleren. Er zijn verschillende goede redenen om het lerend vermogen te gebruiken voor mensen met dementie:

meer eigenwaarde
groter gevoel van controle over het eigen leven
gevoel van onafhankelijkheid
meer vertrouwen om activiteiten te beginnen
langer zelfstandig kunnen blijven

Het voordeel voor mantelzorgers is dat zij de zorg langer vol kunnen houden.

Video: het lerend vermogen in de praktijk

Bekijk in deze video van DAZ Zorginnovatie hoe nieuwe dingen leren mensen met dementie verder kan helpen:

Manieren om het lerend vermogen te gebruiken

Wil je aan de slag met het lerend vermogen van iemand met dementie? Dan is het belangrijk om te zorgen voor een positieve sfeer. Zo is het leuk en heeft de persoon met dementie plezier. Alles gaat dan veel makkelijker.

Sluit daarnaast aan bij de wensen en behoeftes van de persoon. Ook is het belangrijk dat je gebruikmaakt van herhaling en de dingen steeds op dezelfde manier doet. Tot slot moet je goed samenwerken met de naasten.

Nieuwe dingen aanleren vraagt om een speciale aanpak. Er zijn 4 manieren waarop mensen dingen leren, die bewezen werken bij mensen met dementie. Hierbij horen leervormen die maar een deel van het geheugen gebruiken. Dit zijn de volgende leervormen:

Foutloos leren
Operant leren
Emotieleren
Associatieleren

Foutloos leren

Bij foutloos leren deel je een taak op in kleine, duidelijke stappen. Deze stappen leer 1 voor 1 aan totdat de cliënt de hele handeling of het hele gedrag heeft geleerd. Kan iemand een stap zonder fouten, twijfel of gokken uitvoeren? Dan voeg je de volgende stap toe. Zo voorkom je fouten.

Fouten voorkom je ook door hindernissen en afleidingen zoveel mogelijk weg te halen. Ook helpt het als je de kans op verkeerde keuzes zo klein mogelijk maakt.

Foutloos leren kost de meeste tijd van de 4 leervormen. Iedere handeling doe je voor en leg je uit. Je oefent meerdere keren, zodat mensen de handeling goed onthouden. Gaat het goed? Dan beloon je het resultaat direct. Dit motiveert en zorgt dat mensen beter leren. Het is belangrijk dat alle zorgverleners dit op dezelfde manier doen, ook informele zorgverleners.

Operant leren

Operant leren is een manier van leren waarbij je goed gedrag beloont. Negatief gedrag wordt 'bestraft'. Dit zorgt dat iemand vaker goed of positief gedrag laat zien.

Belonen betekent dat je iets positiefs ontvangt. Denk aan aandacht krijgen of steeds een nieuwe foto in beeld krijgen na swipen op een tablet. Dit moedigt aan om dat gedrag (swipen) vaker te laten zien. Bestraffen betekent dat er geen resultaat is na een handeling. Het lukt niet of er wordt iets genegeerd. Dit gaat de cliënt niet vaker doen, omdat het niets oplevert.

Het is belangrijk om ongewenst gedrag niet steeds te bestraffen. Dit kan namelijk leiden tot onzekerheid of faalangst. Bij operant leren kijk je vooral naar het gewenste gedrag en hoe je dit kunt belonen.

In deze video van DAZ Zorginnovatie zie je hoe Ans Rutges via operant leren leerde om met een iPad om te gaan en foto's te maken. Die foto's helpen haar om dingen beter te vertellen.

Emotieleren

Gebeurtenissen in combinatie met een emotie onthouden mensen het best. Denk aan blijdschap bij lachen, genieten van gezelligheid of trots op iets zijn. We slaan emoties op in ons geheugen. Ook mensen met dementie.

Je kunt hier slim gebruik van maken door bijvoorbeeld een speciale situatie te koppelen aan een emotie. Hierdoor onthoudt de cliënt de situatie beter, omdat de situatie zo een bijzondere betekenis krijgt.

Bij emotieleren voeg je bewust positieve emoties toe aan belangrijke gebeurtenissen of locaties. Zo kun je iemand bijvoorbeeld een bepaalde route aanleren. In deze video zie je dat mevrouw Van Dijk niet zonder haar rollator een blokje om kan. Alleen vergat ze die rollator steeds. Binnen WoonZorgcentra Haaglanden bedachten ze daar een oplossing voor met emotieleren.

Associatieleren

Associatieleren gaat uit van associaties, dus waar iets je aan doet denken. Bijvoorbeeld dat je denkt aan het uitje in de Keukenhof van vorig jaar als je bloemen ruikt.

Bij associatieleren koppel je oude associaties aan nieuwe situaties. Het is hierbij belangrijk om gebruik te maken van alle zintuigen. Positieve associaties kunnen goed helpen bij het leren. Denk aan favoriete muziek of een geur die te maken heeft met een mooie herinnering.

In deze video van DAZ Zorginnovatie krijg je meer uitleg over associatieleren:

Belangrijke punten om op te letten bij het leren

Wat is er nodig om talenten of dingen die iemand goed kan te ontwikkelen? Of om opnieuw aan iemand aan te leren? Daarvoor zijn er een aantal voorwaarden:

Kijk goed naar iemand met dementie. Een associatie of emotie moet wel bij iemand passen.
Sluit aan op de wensen en behoeftes. Houd het leuk, motiveer, dwing niet en bewaak de goede sfeer.
Houd rekening met iemands beperkingen. Mensen met dementie kunnen niet altijd goed aangeven of iets pijn doet of dat ze moe zijn.
Probeer het aanleren zoveel mogelijk op dezelfde manier te doen. Dus niet de ene keer een net wat andere manier leren dan de andere keer.
Verbeter de persoon met dementie niet.

Een ergotherapeut kan ook helpen bij het ontwikkelen van talenten of dingen die iemand goed kan. Of helpen bij het opnieuw aanleveren. Ook kan de ergotherapeut helpen bij ‘het kunnen leren’ van de persoon met dementie. Dit laatste noemen we ook wel het verbeteren van het leervermogen.