Lerend vermogen bij dementie

Laatst bijgewerkt op: 14-10-2024

Mensen met dementie kunnen nog steeds nieuwe dingen leren, opnieuw leren of afleren. Dit noemen we ook wel gebruik maken van het leervermogen. Het is wel van belang dat dit op een goede manier gebeurt. Dan is het mogelijk dat mensen met dementie nieuwe gewoontes aanleren. Denk aan wandelroutes aanleren, of omgaan met technologieën, zoals tablets en beeldbellen. Lees op deze pagina over de verschillende manieren waarop je gebruik kunt maken van het lerend vermogen.

Wordt de dementie bij iemand erger? Dan zie je vaak dat die persoon steeds minder vaak activiteiten begint. Vaardigheden zijn talenten of dingen die iemand goed kan. Bj dementie verliest iemand daarnaast vaardigheden. Toch zijn deze vaardigheden belangrijk omdat ze positieve effecten hebben voor het lichaam en de geest. Door deze vaardigheden opnieuw te leren, kunnen mensen met dementie langer zelfstandig blijven. Het gebruiken van hun lerend vermogen helpt daarbij.

Het lijkt misschien verrassend dat mensen met dementie nog kunnen leren. Hiervoor is immers een goed geheugen nodig en dat is vaak aangetast. Maar mensen met dementie kunnen goed nog steeds nieuwe dingen leren, omdat niet alle delen van het geheugen even erg zijn aangetast. Dit geldt zowel voor mensen met beginnende dementie als mensen met meer gevorderde dementie.

Meer kwaliteit van leven door lerend vermogen

Het is belangrijk om te weten wat je wilt bereiken door gebruik te maken van het lerend vermogen. Het gaat dus niet om het lerend vermogen alleen. Goede redenen om gebruik te maken van het lerend vermogen voor mensen met dementie zijn:

meer eigenwaarde
groter gevoel van controle over het eigen leven
gevoel van onafhankelijkheid
meer vertrouwen om activiteiten te beginnen
langer zelfstandig kunnen blijven

Het voordeel voor mantelzorgers is dat zij de zorg langer vol kunnen houden.

Bekijk hieronder de video over het lerend vermogen bij dementie:

Aan de slag met het lerend vermogen

Wil je aan de slag met het lerend vermogen van iemand met dementie? Dan is het belangrijk om te zorgen voor een positieve sfeer. Zo is het leuk en heeft de persoon met dementie plezier. Dan gaat alles veel makkelijker.

Sluit daarnaast aan bij de wensen en behoeftes van de persoon. Ook is het van belang om gebruik te maken van herhaling en de dingen steeds op dezelfde manier te doen. En tot slot om een goede samenwerking te hebben met de naasten.

Het aanleren van nieuwe dingen vraagt om een speciale aanpak. Er zijn vier methodes waarmee mensen dingen leren. Bij deze methodes is er bewijs dat ze werken bij mensen met dementie. De methodes zijn leervormen waarbij op een beperkte manier gebruik gemaakt wordt van het geheugen. Dit zijn de volgende leervormen:

Foutloos leren
Associatieleren
Emotieleren
Operant leren

Foutloos leren

Bij foutloos leren deel je een taak op in kleine, duidelijke stappen. Deze stappen worden 1 voor 1 aangeleerd totdat de hele handeling of het hele gedrag is bereikt. Kan iemand een stap zonder fouten, twijfel of gokken uitvoeren? Dan wordt de volgende stap toegevoegd. Zo voorkom je fouten.

Fouten voorkom je ook door het zoveel mogelijk weghalen van hindernissen en door ervoor te zorgen dat de persoon niet wordt afgeleid. Ook helpt het als de kans op verkeerde keuzes zo klein mogelijk wordt gemaakt.

Foutloos leren is de vorm van lerend vermogen aanspreken die het meeste tijd kost. De te leren handeling wordt voorgedaan en uitgelegd. Ook wordt er meerdere keren geoefend zodat mensen de handeling goed onthouden. Gaat het goed? Dan wordt het resultaat dilect beloond. Dit motiveert en zorgt ervoor dat mensen beter leren. Het is belangrijk om met alle andere zorgverleners op dezelfde manier ondersteuning te geven. Dit geldt ook voor informele zorgverleners.

Operant leren

Operant leren is een manier van leren waarbij goed gedrag wordt beloond. Negatief gedrag of handelingen worden ‘bestraft’. Dit zorgt ervoor dat iemand vaker goed of positief gedrag laat zien.

Belonen betekent dat je iets positiefs ontvangt. Denk aan aandacht krijgen of steeds een nieuwe foto in beeld krijgen na het swipen op een tablet. Dit stimuleert om het gedrag (swipen) vaker te vertonen. Bestraffen betekent dat er geen resultaat is na een handeling. Het lukt niet of iets wordt genegeerd. Dit ga je niet vaker doen omdat het niet lonend is.

Het is belangrijk om ongewenst gedrag niet steeds te bestraffen. Dit kan namelijk tot onzekerheid of faalangst leiden bij de persoon met dementie. Bij operant leren kijk je vooral naar wat het gewenste gedrag is en hoe je dit kunt belonen.

Mevrouw Ans Rugtes leerde operant. In onderstaande video zie je hoe zij met een iPad leerde omgaan en foto’s te maken. Die foto’s helpen haar om dingen beter te vertellen. Er wordt uitgelegd hoe zij dit hebben aangeleerd. Ook wordt uitgelegd wat de effecten zijn op mevrouw en haar omgeving. Bekijk de video:

Emotieleren

Gebeurtenissen die samen met een emotie gaan, onthouden mensen het beste. Bijvoorbeeld de emotie van blijdschap. Denk aan lachen, genieten van gezelligheid of trots ergens op zijn. Emoties worden in ons geheugen opgeslagen. Dit geldt voor mensen zonder én voor mensen met dementie.

Je kunt slim gebruik maken van het feit dat emoties in ons geheugen worden opgeslagen. Je verbindt bijvoorbeeld een speciale situatie aan een emotie. Hierdoor wordt de emotie en dus de situatie beter onthouden. Dit komt omdat de situatie voor een persoon met dementie zo een bijzondere betekenis krijgt.

Bij emotieleren voeg je bewust positieve emoties toe aan belangrijke gebeurtenissen of locaties. Op deze manier kan bijvoorbeeld een bepaalde route worden aangeleerd. In onderstaande video zie je dat mevrouw Van Dijk graag een blokje omgaat. Dit kan ze niet zonder haar rollator. Alleen die rollator vergat ze telkens. Binnen WoonZorgcentra Haaglanden hebben ze daar met emotieleren een oplossing voor bedacht. Bekijk de video:

Associatieleren

Een andere vorm van leren is het associatieleren. Een associatie gebeurt wanneer je ergens aan moet denken. Bijvoorbeeld als je de geur van bloemen ruikt. Je moet daardoor denken aan het uitje aan de Keukenhof van vorig jaar.

Bij associatieleren verbind je oude associaties aan nieuwe situaties. Het is hierbij belangrijk om gebruik te maken van alle zintuigen. Positieve associaties kunnen goed worden ingezet bij het leren. Denk aan favoriete muziek of een geur die te maken heeft met een mooie herinnering. In de video hieronder vind je meer uitleg over associatieleren:

Belangrijke punten om op te letten bij het leren

Wat is er nodig om talenten of dingen die iemand goed kan te ontwikkelen? Of om opnieuw aan iemand aan te leren? Daarvoor zijn er een aantal voorwaarden:

Kijk goed naar iemand met dementie. Een associatie of emotie moet wel bij iemand passen.
Sluit aan op de wensen en behoeftes. Houd het leuk, motiveer, dwing niet en bewaak de goede sfeer.
Houd rekening met iemands beperkingen. Mensen met dementie kunnen niet altijd goed aangeven of iets pijn doet of dat ze moe zijn.
Probeer het aanleren zoveel mogelijk op dezelfde manier te doen. Dus niet de ene keer een net wat andere manier leren dan de andere keer.
Verbeter de persoon met dementie niet.

Een ergotherapeut kan ook helpen bij het ontwikkelen van talenten of dingen die iemand goed kan. Of helpen bij het opnieuw aanleveren. Ook kan de ergotherapeut helpen bij ‘het kunnen leren’ van de persoon met dementie. Dit laatste noemen we ook wel het verbeteren van het leervermogen.