Ethische dilemma's bij samen beslissen

Soms ervaren zorgverleners ethische dilemma’s. Bijvoorbeeld, als mensen keuzes (willen) maken die de zorgprofessional als zeer onverstandig beschouwt, of als samen beslissen lastig is door de aanwezigheid van verstandelijke beperkingen, hevige emoties of als er sprake is van dwang (in de psychiatrie of jeugdhulpverlening).

‘Onverstandige’ keuzes

Sommige cliënten willen afzien van een (medisch gezien noodzakelijke) behandeling, stellen hun vertrouwen in andere zaken dan de geneeskunde (alternatieve geneeswijzen, religie) of hebben specifieke overtuigingen om iets juist wel of niet te willen. Denk aan iemand met een bipolaire stoornis die besluit om van medicatie af te zien vanwege de ervaren (of gevreesde) bijwerkingen; of iemand met dementie die niet meer voor zichzelf kan zorgen maar geen hulp aanvaardt. Ook dan kan de zorgverlener geen besluit afdwingen, maar zal zij haar uiterste best moeten doen om de relatie met de cliënt te behouden en het gesprek te blijven voeren om de komen tot een gezamenlijke oplossing. Ook hier biedt het stappenplan aanknopingspunten om samen aan de slag te gaan:

• Vraag toestemming om informatie te mogen geven over de verschillende opties - met een neutrale bespreking van de voor- en nadelen daarvan (stap 2).
• Stel ‘rake vragen’ om de cliënt ruimte te bieden om uit te leggen wat belangrijk voor hem is.
• Accepteer dat mensen andere keuzes kunnen maken dan jijzelf zou doen en toon begrip voor hun afwegingen. Eventueel kun je aangeven wat jij als de grens van je professionele verantwoordelijkheid ziet. Eerder is besproken hoe autonomie-ondersteunende communicatie in combinatie met een structurerende interactiestijl behulpzaam kan zijn bij het aangeven van jouw professionele grenzen zonder de mening van de patiënt te negeren.
• Respecteer het besluit en maak duidelijk dat je de cliënt niet in de steek laat, ook als je het niet eens bent met zijn besluit.

Samen beslissen lukt niet?

Voor het aanboren van eigen kracht bij iemand met dementie, niet aangeboren hersenletsel of verstandelijke beperkingen is extra tijd en inspanning nodig. Familieleden zullen hierbij meestal een belangrijke rol spelen, maar er kunnen spanningen optreden als familie en cliënten verschillende belangen en opvattingen hebben.
Onder Downloads vind je de infographic 'Samen beslissen met kwetsbare ouderen'. Hierin wordt besproken hoe je samen beslissen met kwetsbare ouderen kunt vormgeven.

• Breng eerst samen de uitgangssituatie goed in kaart.
• Volg daarna de vier stappen van samen beslissen.
• Denk samen vooruit over welke stappen in de toekomst misschien nodig zijn (advance care planning).
• Betrek de cliënt zoveel mogelijk bij het gesprek; zijn/haar voorkeur geeft de doorslag.
• Geef uitleg met plaatjes, bouw extra rustmomenten in. Ook bij hevige emoties helpt een time-out.
• Gebruik de terugvraagmethode.

Meer informatie

Wil je meer weten over samen beslissen in de acute zorg, bij kinderen, bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden of met cognitieve beperkingen? Volg kosteloos de e-learning Samen beslissen bij bijzondere doelgroepen. Over ethische dilemma’s bij zelfmanagementondersteuning is een praktische handreiking gemaakt.