Grenzen aan mantelzorg en vrijwilligerswerk

Zolang de cliënt ertoe in staat is, moet hij of zij toestemming geven voor het verlenen van zorg. Dit geldt zowel voor de mantelzorger en vrijwilliger als de zorgmedewerker, ook als de cliënt in een zorginstelling verblijft. Geeft de cliënt ook daar de voorkeur aan een mantelzorger of vrijwilliger boven een zorgmedewerker, dan is dat wettelijk gezien mogelijk.

Maar mogen mantelzorgers en vrijwilligers dan ook risicovolle handelingen uitvoeren? Om daar antwoord op te geven, moeten we eerst kijken naar de Wet BIG en de daarin beschreven voorbehouden handelingen. 

Wet BIG en voorbehouden handelingen

De Wet BIG geeft regels voor beroepen in de gezondheidszorg en beschermt cliënten tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen. Deze wet geldt alleen voor professionals; mantelzorgers en vrijwilligers worden niet genoemd en de wet is dus niet op hen van toepassing.

Voorbehouden handelingen

In de Wet BIG worden ook de zogenaamde voorbehouden handelingen beschreven. Dit zijn medische handelingen die alleen een deskundige mag uitvoeren om risico’s voor de gezondheid van de cliënt te voorkomen. Omdat mantelzorgers en vrijwilligers voorbehouden handelingen niet vanuit hun beroep uitvoeren, is de Wet BIG op hen niet van toepassing. Dit betekent dat zij voorbehouden handelingen legaal mogen uitvoeren, mits zij de expertise hiervoor hebben.

Aansprakelijkheid mantelzorgers en vrijwilligers

Voor de Wet BIG gaat het dus niet om de vraag of mantelzorgers, familieleden of vrijwilligers bepaalde handelingen mogen uitvoeren, maar wél wie juridisch aansprakelijk is als het mis gaat. En dit is voor mantelzorgers anders dan voor vrijwilligers. 

Aansprakelijkheid mantelzorgers

Mantelzorgers zijn zelf aansprakelijk, ook als ze hun zorg verlenen aan een naaste die in een zorginstelling woont. Wel schat de zorgorganisatie samen met de mantelzorger in of hij of zij een bepaalde handeling kan uitvoeren of dat er extra training nodig is. Zij hebben hierin dus een toezichthoudende rol. Als het misgaat, zijn zij alleen aansprakelijk als ze tekort zijn geschoten in deze rol.

Verwarring over de aansprakelijkheid kan ervoor zorgen dat zorgorganisaties terughoudend zijn in het laten uitvoeren van voorbehouden handelingen door mantelzorgers. Met name als de organisatie denkt verantwoordelijk te zijn voor alles wat onder het dak van de instelling gebeurt. Maar zo'n vergaande aansprakelijkheid kent het recht dus niet. 

In deze video vertelt mantelzorger Cor over de verpleegtechnische handelingen voor zijn vrouw en de samenwerking met de thuiszorg:

Aansprakelijkheid vrijwilligers

Vrijwilligers werken in opdracht van een zorgorganisatie en moeten zich daarom aan hun regels houden. Als de zorgorganisatie ervoor kiest bepaalde voorbehouden handelingen door vrijwilligers te laten doen, moeten zij aan dezelfde eisen voldoen als de professionele zorgmedewerkers. Het is voor de organisatie dan ook belangrijk om te weten of de vrijwilliger voor een bepaalde taak over de juiste kennis en vaardigheden beschikt. Mócht het fout gaan, dan is de zorgorganisatie aansprakelijk.

Wat mogen vrijwilligers wel of niet doen als het om zorghandelingen gaat? Een geactualiseerde versie van ‘Grenzen verkennen’ biedt naast wettelijke kaders en juridische aspecten, vragen uit de praktijk, tips en praktische handvatten.