Praktijkvoorbeelden gezondheidsvaardigheden

'Je hebt geen idee waar deze mensen tegenaan lopen'

Met het project ‘Laaggeletterdheid is van gewicht - de huisarts helpt’ ondersteunen huisartspraktijken laaggeletterden met overgewicht. Vilans en Pharos helpen de huisartspraktijken bij het herkennen van laaggeletterdheid, het inzetten van passende communicatie(tools) en geschikte leefstijlinterventies. Ook is er een handreiking ontwikkeld. Praktijkverpleegkundige Diana Terwint van Gezondheidscentrum Terwinselen, vertelt over het project. 

1. Wat heeft dit project opgeleverd? 

'Sinds de start van dit project zijn we in ons Gezondheidscentrum Terwinselen heel bewust met de doelgroep omgegaan,' legt Terwint uit. 'Het project heeft ons op de weg geholpen om de antwoorden op een aantal belangrijke vragen te achterhalen, zoals:

• Wie is de doelgroep?
• Wat kun je voor hen betekenen?
• Wat kunnen we aanpassen in de praktijk?
• Wat kunnen wij zelf veranderen?
• Hoe kan de patiënt zo makkelijk mogelijk tot een betere gezondheid komen?

Alleen al door bezig te zijn met dit soort vragen is winst te behalen. Terwint: ‘Doordat een zorgverlener de patiënt specifieker bevraagt, gaat deze bewuster nadenken over zijn gezondheid. Als patiënten niet kunnen lezen en schrijven, kunnen ze minder goed aan hun gezondheid werken. Bijvoorbeeld doordat ze de medicijnstikker en de bijsluiter niet kunnen lezen.'  

In de praktijk wordt niet alleen naar de patiënt gekeken. 'We weten dat de doelgroep vaak niet zelf om hulp vraagt, bijvoorbeeld uit angst of schaamte. Aan ons dus de taak om een veilige sfeer te creëren. Als de patiënt zich bij de ene zorgverlener wel durft te uiten en bij de andere niet, dan geven ze deze signalen aan elkaar door. Zo leren we van elkaar.' 

2. Op welke manier heeft de handreiking geholpen? 

'Voor mij heeft het enorm geholpen om de begrippen helder te krijgen. Wat zijn gezondheidsvaardigheden? Wat is laaggeletterdheid? Na het lezen vielen bij mij de kwartjes. De handreiking heeft me geholpen het traject inzichtelijk te krijgen. Het was voor mij de eerste keer dat ik zo’n verandertraject deed. Het gaf houvast bij de voorbereiding van het project. Erg prettig om alle stappen te zien, wetende dat ik me daaraan kon houden. Dat gaf me vertrouwen. De handreiking is echt mijn heilige boekje geworden. Natuurlijk wijk je ook weleens af van wat er op papier staat. Dat heeft ermee te maken hoe het er in je praktijk aan toegaat. Toch heb ik het gevoel dat we ons aan de stappen hebben gehouden.'

Handreiking Aandacht voor zelfmanagement én gezondheidsvaardigheden

De handreiking 'Aandacht voor zelfmanagement én gezondheidsvaardigheden' beschrijft hoe je in 7 stappen tot passende zelfmanagementondersteuning komt bij mensen met minder goede gezondheidsvaardigheden. Het is een routekaart voor huisartsenpraktijken en gezondheidscentra. Naast veel praktische informatie krijg je tips, inspiratie en praktijkcases. 

Naar de handreiking

3. Wat is het grootste succes? 

'We hebben actief laaggeletterde patiënten betrokken bij de projectgroep,’ vertelt Terwint. ‘Die mensen heb je echt nodig. Je hebt geen idee tegen hoeveel dingen zij aanlopen. Wat voor ons vanzelfsprekend is, is voor hen onmogelijk. Om stil van te worden. Voor meer bewustwording heb je écht een ervaringsdeskundige nodig. We leerden bijvoorbeeld dat deze mensen dingen niet durven te zeggen. Ze krijgen medicijnen en hebben geen idee wat ze ermee moeten doen. Onze rol is daarom ook om patiënten te helpen om hen vragen te stellen en een vertrouwde situatie neer te zetten.'

4. Waar ligt de grootste uitdaging? 

'Het onderwerp actueel houden. Het moet een aandachtspunt blijven. Steeds opnieuw op onze agenda zetten.' Terwint behoudt daarnaast contact met de partijen waarmee is samengewerkt in het project. 'Hoe borgen we datgene wat we bereikt hebben? Mogelijk moeten we een keer per kwartaal samenkomen om te evalueren en vooruit te kijken. We hebben veel energie in dit project gestoken. Dat mag niet verwateren. Dat is zonde, ook voor de patiënten.'  

5. Welke tips heb je voor projectleiders?

'Realiseer je goed waar je aan begint. Als je het goed wilt doen, is het een traject van ongeveer twee jaar. Dan heb je de koers met je team goed te pakken en kun je verder. Zorg ook voor een gemotiveerde projectgroep. Nodig daarnaast zeker twee of drie laaggeletterde patiënten uit de praktijk uit om deel te nemen aan de projectgroep. Dat geeft meer inzicht. Vraag hen om feedback op je ideeën. Tot slot: maak gebruik van de handreiking! Het is een fijne leidraad om de stappen te doorlopen. Geef er je eigen draai aan, dan kom je er wel.' 

Zelfmanagement volgens Mirjam, laaggeletterd

Mirjam, een laaggeletterde cliënt, is als ervaringsdeskundige betrokken bij de invoering van de handreiking Aandacht voor zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden in haar huisartsenpraktijk. ‘Fijn om te merken dat de praktijk moeite voor ons doet, dat ze ons beter willen begrijpen en rekening met ons houden.’ Lees haar verhaal.

‘Ik kan me goed redden in het dagelijks leven. Als ik iets niet begrijp, vraag ik om hulp. Mijn grootste zorg? Dat ik ergens intrap. Dat ik iets onderteken zonder precies te weten wat en dat ik dan ergens aan vastzit. Daarom vind ik lezen eigenlijk nog belangrijker dan schrijven. Dus als ik een brief krijg die ik niet snap, dan bel ik op. Dat ik laaggeletterd ben vertel ik dan niet. Ik vraag gewoon of ze het willen uitleggen. Als ik het dan heb nagevraagd en ik begrijp het, ben ik blij dat het me weer gelukt is.'

Weten anderen dat je laaggeletterd bent?

'Nee, de meeste mensen weten niet dat ik laaggeletterd ben. Gelukkig kan ik nog redelijk lezen en schrijven. Ik heb het geleerd toen de kinderen klein waren. Gewoon, door met hen mee te doen, zonder dat zij er iets van merkten. De televisie, daar heb ik ook veel van opgestoken. En door puzzels. Ik leer mezelf dan woorden spellen. En als ik iets echt niet snap, vraag ik mijn man om mee te lezen. Maar eerst probeer ik het zelf. Zo leer ik het steeds beter. Want als je niks doet, kom je niet verder.'

Hoe is het contact met de huisarts?

'Bij de huisarts red ik me behoorlijk. Als ik bijvoorbeeld een brief heb gekregen met vragen, dan neem ik die mee naar de praktijk. Aan de balie laat ik die zien en dan vertellen ze wat ik moet doen. Ik heb pas twee jaar geleden aan de huisarts verteld dat ik laaggeletterd ben. Hij heeft het in zijn systeem gezet, de rest hoeft het niet te weten. Nu houdt hij er rekening mee en dat is fijn.'

Waarom heb je het verteld? 

'De reden dat ik het verteld heb is dat mensen me niet serieus namen. Bijvoorbeeld bij het postkantoor. Ik moest wat invullen en zei dat ik dat nog nooit had gedaan. Daar kreeg ik opmerkingen over. Hoezo? Kun je dat dan niet? Mijn huisarts reageerde heel normaal. Ik zie er ook niet tegenop om naar de praktijk te gaan. Als ik iets moet invullen, doen we het meestal samen. Of ik doe het thuis. Dan zit ik rustig en lukt het me beter. En als het dan nog niet gaat, vraag ik mijn man om te helpen.'

Moeten meer huisartsenpraktijken dit doen?

'Ja, er zijn namelijk heel veel mensen zoals ik. In onze praktijk doen we met 3 laaggeletterden mee met de invoering van de handreiking 'Aandacht voor zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden'. We hebben allemaal ons eigen verhaal. Onze inbreng helpt het gezondheidscentrum enorm. Het is ook fijn om te merken dat ze moeite voor je doen. Dat ze ons beter willen begrijpen en rekening houden met ons zodat wij ook ons verhaal kwijt kunnen. Zo wordt iedereen goed geholpen, of je nu laaggeletterd bent of niet.’

Mirjam is niet de echte naam van de geïnterviewde. Om privacy-redenen is haar naam aangepast.