Verbeter je handhygiëne: welk team scant de meeste schone handen?

Beleidsadviseur Kwaliteit en Innovatie Ilse Prevoo was projectleider van Heel gewoon, handen schoon!. ‘De reden voor het project was dat handhygiëne steevast in de top drie stond van de auditrapporten. Met name hand- en polssieraden en nagels waren problematisch. Wát we ook probeerden aan werkvormen, niets had lang effect. We wilden iets anders, iets positiefs. Iets dat voor een blijvende gedragsverandering zorgde.’ Ilse ging in gesprek met een bureau en in 2021 werd een brede brainstorm georganiseerd. ‘SVRZ koos deze methode, misschien ook geïnspireerd door de ontsmettingspompjes die in coronatijd bij veel supermarkten hingen.'

Het project ging in 2022 van start bij drie woningen, in Terneuzen, Ovezande en Domburg en duurde vier weken. Deskundige dr. Anita Huis van Radboud UMC ondersteunde het project.

Wat hield het project in?

• Medewerkers scannen bij het begin van hun dienst hun handen. Eenvoudig door een foto te maken via een tablet.
• Direct bij de ingang hangt een tablet aan de muur.
• Daaronder een plank met de afbeelding van twee handen.
• Er staat een flesje met desinfectans klaar.
• Ook een flaconnetje nagellakremover, voor wie vergeten is de nagellak te verwijderen.
• Er liggen kettinkjes waaraan je je ringen kunt dragen. Dan zijn ze toch op een mooie manier zichtbaar.
• Stoffen sieradenzakjes om aan je werkkleding te spelden. Zo kun je je dierbare of kostbare sieraden bij je houden.
• Daaromheen posters en foto’s met instructies. Waar zijn die zakjes en kettinkjes voor? Bij wie kun je terecht met vragen? Wat zijn de spelregels, hoe werkt de puntentelling?
• De teams kozen voor een beloning per team, een teamuitje.
• De handenscans werden met behulp van kunstmatige intelligentie geanalyseerd.
• Elke scan levert 1 punt op, bij ongelakte, kortgeknipte nagels en handen zonder hand- of polssieraden krijg je nog 1 punt. Heeft het volledige team op alle ingeroosterde werkdagen gescand? Dan wordt de weekscore verdubbeld. Hebben ook bezoekende medewerkers hun handen gescand? Ook dat werd meegenomen in de score.
• Het wekelijkse scorebord werd vergezeld van enthousiasmerende posters. Daarop stond waarom handhygiëne zo belangrijk is en voor wie: voor je familie, jezelf en je cliënten.
• Na vier weken wint het team met de meeste punten.

Je doet het voor de bewoners!

Verzorgende IG Diana Nelis was al gewend haar nagels kort te houden en hooguit in de vakantie te lakken. ‘Mijn sieraden doe ik sowieso nooit om naar het werk.’ Geen enkel probleem dus om bij het begin van haar dienst haar handen te scannen. Diana werkt op een kleinschalige woonvoorziening in Domburg. ‘Ons team gaat goed om met handhygiëne. Toch was het voor sommige collega’s prettig om even die reminder te krijgen dat ze hun sieraden bij binnenkomst nog af moesten doen. Wat ik goed vond aan het project: de scanner hing direct bij de ingang en er stond nagellakremover.’

Diana vindt: ‘Schone handen, dat doe je voor de bewoners. Niet voor een etentje. Maar ook binnen ons team zijn we ons nu nog meer bewust van handhygiëne. Bovendien vind ik het zelf leuk, dat je er weer meer bij nadenkt. Twee jaar later zie ik nog resultaten. Zo viel onlangs een zzp'er in, ze had scherpe, gelakte nagels. Mijn collega sprak haar daarop aan. Misschien zou ze dat vóór het project niet gedaan hebben.’

Wat werkte goed en wat leverde het op?

• Het scannen van de handen kostte weinig tijd en moeite.
• Het spelelement maakte het leuk.

Wat leverde het op?

• De bewustwording steeg.
• Hand- en polssieraden verdwenen, nagels blijven wat problematischer.

Teamleider Zorg Joke Francke werkte tijdens het project op dezelfde woning als Diana. ‘Het team was heel enthousiast en vanuit mijn coachende rol bleef ik hen enthousiasmeren, zo van: “volhouden, meiden, blijf alert”. Het liep allemaal heel soepeltjes en leuk. Het scannen was echt niet te veel gevraagd. Dát was de grootste succesfactor, in mijn ogen. Het spelelement maakte het leuk. Maar dat was beslist niet de enige reden waarom iedereen zijn best deed. Het besef hoe belangrijk “schoon” is in de zorg speelde duidelijk mee. En dat besef steeg, je werd weer extra alert. Het project verhoogde het bewustzijn op handhygiëne op een leuke manier. Die alertheid probeer ik goed vast te houden in werkoverleggen, mails et cetera. Ik vind dat je niet moet doorschieten met het wedstrijdelement. Want een wedstrijd heeft een begin en een einde, maar dit onderwerp stopt nooit, hygiëne hoort er gewoon bij!’

Tips van SVRZ

• Het organiseren van zo’n project kost tijd, begin op tijd.
• Spreek duidelijk af wie er wel en niet scant: ook de fysiotherapeuten en invallers?
• Let op, vanwege de privacy mogen alléén de handen op de foto.
• Maak het medewerkers zo gemakkelijk mogelijk:
  • Hang de scanner zo dicht mogelijk bij de ingang.
  • Zorg dat hij goed werkt.
  • Zet nagellakremover neer.
  • Leg alternatieven klaar als kettinkjes, sieradenzakjes.
• Maak er een wedstrijd van tussen meerdere teams.
• Zorg voor een beloning voor het winnende team.
• Laat enthousiaste teamleiders, hygiënemedewerkers et cetera het project begeleiden.
• Geef de prijsuitreiking aandacht.
• Meet de resultaten en communiceer daarover.
• Houd de aandacht voor handhygiëne vast in werkoverleggen et cetera.

Trots en vol plannen

Ilse kijkt terug op een bijzonder succesvol project. ‘Graag deel ik onze ervaringen met wie ook zo’n project wil organiseren. Mail me gerust op: infectiepreventie@svrz.nl.’

Ze vertelt dat het MT heeft toegestemd de handenscan verder te ontwikkelen. ‘We zijn nu hard bezig met het ontwikkelen van een app. Die geeft medewerkers direct feedback: een groene, oranje of rode smiley. Dat is veel sneller en minder arbeidsintensief dan het scorebord waarmee we destijds mee werkten.’ Diana: ‘Zo’n app zal de motivatie nóg verder verhogen. Want je wilt natuurlijk elke keer een groene smiley!’

Ilse verwacht de app in te zetten wanneer het op bepaalde locaties een tijdje minder goed gaat met de handhygiëne. ‘Dan zetten we zulke woningen weer een tijdje in een “wedstrijd” tegenover elkaar.’ Ze lacht: ‘Nee, wij zitten niet stil op het gebied van handhygiëne.’

Een gedragsexpert over het succes van ‘Heel gewoon, handen schoon!’

Britt van den Heuvel, gedragsexpert bij Duwtje: ‘De sleutel tot een succesvolle actie die zorgt voor gedagsverandering is de voorbereiding. Analyseer aandachtig het huidige gedrag en de beweegredenen van de doelgroep. Stel jezelf de vraag: aan welke knoppen moeten we draaien om dat gedrag te veranderen? Dat is hier goed gedaan.

Het project speelt slim in op sociale normen. Dat zit al in de zin: 'Heel gewoon, handen schoon'. Dat houdt in dat iedereen hier zich aan de regels rond handhygiëne houdt en dat ook heel gewoon vindt. Het communiceren van zo'n sociale norm kan een sterk effect hebben op gedrag. Mensen zijn namelijk echte kuddedieren: we willen bij de meerderheid horen en passen ons gedrag daarop vaak aan. Door een teamgevoel te creëren gaat het onderwerp leven op de werkvloer. Zo wordt het laagdrempeliger om elkaar aan te spreken op handhygiëne.

Naast het neerzetten van een sterke sociale norm, speelt dit project slim in op gemak. Alles wat je nodig hebt om je werkdag te starten met schone handen is aanwezig: van ontsmettingsmiddel tot nagellakremover.  Zelfs aan sieradenzakjes is gedacht! Stilstaan bij de vraag: "hoe gemakkelijk is het gewenste gedrag?" is een onmisbare stap in het ontwikkelen van iedere actie tot gedragsverandering. Vaak is iemand best gemotiveerd om iets te doen, maar is óf lijkt het simpelweg te moeilijk. In dit geval worden alle praktische hindernissen weggehaald. Samen met het slim neerzetten van de norm is dát wat dit gedragsveranderingsproject tot een succes maakt!’